Wij zullen jullie nooit vergeten!

‘Wij zullen jullie nooit vergeten! Zie onze tranen voor alle Joden. Op deze plek voor de families Van Gelder die vervolgd werden en uit Nederland weggevoerd en vermoord zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945)’.
Deze tekst staat op de eerste struikeldrempel die in Groningen is geplaatst voor het pand aan de Folkingestraat 34 door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Daarmee heeft Groningen een primeur, want niet eerder is een struikeldrempel in Nederland in het publieke domein geplaatst.
‘We wilden eerst struikelsteen van 10 bij 10 cm leggen voor alle Van Gelders die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord, omdat ze Jood waren. De struikelsteen van Gunter Demnig bleek daar niet geschikt voor te zijn. Die was bedoeld voor een persoon. We hebben toen voorgesteld een struikeldrempel van bijna een meter te laten leggen en daar is hij gelukkig mee akkoord gegaan’, aldus initiatiefnemer Johan van Gelder.
De realisatie van de struikeldrempel bleek echter geen eenvoudige opgave. Van Gelder wilde er graag Hebreeuwse tekst en afbeeldingen op hebben en dat waren wensen waar Demnig nog niet eerder mee te maken had gehad. Hij vroeg zijn collega Michael Friedlander in Berlijn of hij een oplossing had. Die beschikte echter niet over slagletters om de Hebreeuwse tekst erin te slaan. En maken zou zo lang duren dat de drempel niet op tijd in de Folkingestraat zou kunnen worden gelegd. Die plek had te maken met Rachel van Gelder die op nummer 34 had gewoond voordat zij uit Groningen werd weggevoerd en 20 maart 1943 werd vermoord in Sobibor.
Deze moeder van vijf kinderen stond symbool voor de circa honderd Van Gelders, die destijds zijn in voornamelijk Auschwitz en Sobibor waren vermoord. ‘Het zijn er veel meer geweest’, aldus Johan van Gelder, ‘maar op een gegeven moment stop je maar met tellen.’ Medio oktober kon Van Gelder opgelucht adem halen toen hij het verlossende telefoontje van Michael Friedlander kreeg, dat het toch was gelukt om de drempel gereed te krijgen.
Volgens Van Gelder knaagt na zeventig jaar de Tweede Wereldoorlog nog steeds aan het geweten. ‘Politiek lijkt er geen les uit te worden geleerd, want oorlogen worden nog steeds gevoerd en de vluchtelingenstroom is daar het trieste gevolg zijn’, zegt hij.
Financiële compensatie in de vorm van ‘Wiedergutmachung’ en teruggave van de geroofde Joodse tegoeden door de Nederlandse overheid, verzekeraars en bankwezen, moesten het leed voor overlevenden en nabestaanden na de oorlog verzachten, maar dit troostgeld woog naar zijn mening uiteraard niet op het verlies van de geroofde levens van familieleden, burgers die feitelijk part noch deel hadden aan de oorlog, alleen de pech dat ze Jood waren en door H. en zijn kudde als een gevaar voor de wereld werden gezien, en op waanzin was gebaseerd.
‘Wat voor verhalen er nog steeds aan de oppervlakte komen over de Tweede Wereldoorlog het zal deze misdaad niet kunnen uitwissen. Als overlevenden en nabestaanden kunnen wij tenminste nog - dankzij kunstenaar Gunter Demnig - de naam Van Gelder weer terugbrengen in de gemeenschap.
De kritiek vanuit Joods Duitsland en Nederland dat de struikelstenen geen eerbetoon geven aan de omgebrachte Joden, en dat er opnieuw over hen heen wordt gelopen is volgens hem een smet die er ten onrechte op wordt gelegd en staat lijnrecht tegenover de bedoeling van de kunstenaar, dat we stil staan bij deze geschiedenis en ons buigen om de namen van de Holocaustslachtoffers te lezen.
Van Gelder: ‘Zijn project is bedoeld om de namen van de slachtoffers voor de toekomst te behouden en niet te laten uitwissen. We kunnen daarom in naam van de slachtoffers alleen maar vragen respect te hebben voor dit project. Hoe dan ook: Wij, de familie Van Gelder, drukken hiermee onze stempel op onze geschiedenis ten aanzien van de Tweede Wereldoorlog en geven het een plek op de wereld. Met de struikeldrempel staan we even stil bij de grootste misdaad die er is gepleegd in Groningen en in Nederland. Namelijk de moord op de Joodse Nederlanders, brave burgers, weggerukt uit het dagelijkse leven en beroofd van hun hele hebben en houden.’
Dat leed wordt zichtbaar in een briefkaart van Leny van Gelder-Leraar, die zij vlak voordat zij op transport werd gesteld in de brievenbus stopte bij familie Bolwijn: Lieve Lex en Hero, Hierbij deel ik jullie mede dat we moeten vertrekken naar elders. We houden goede moed. Veel liefs Leny van Gelder.
De stempel op de briefkaart is veelzeggend: 3 oktober 1942. Op die dag werden talrijke Joodse Groningers uit stad en provincie opgehaald en naar Kamp Westerbork gebracht. Waarschijnlijk is haar man Jacob rond datzelfde tijdstip vanuit Balderhaar naar Westerbork getransporteerd. De familie Bolwijn zag zijn buren nooit meer terug. Jacob kwam op 11 maart 1945 om in Buchenwald en zijn vrouw en drie kinderen zijn al op 6 oktober 1944 vergast in Auschwitz.