De 1ste Montessorischool dateert van 1926. Het is een Amsterdamse school in de Corellistraat, een straat die destijds in de wijk Nieuw-Zuid ontstond. In het gebouw werd op de begane grond een voorbereidende school gehuisvest en de twee verdiepingen daarboven waren lagere school.
In de begintijd bezochten vrij veel joodse kinderen de school. De nieuwe, ruim opgezette woningen rondom de Beethovenstraat trokken veel joodse families uit de Jodenbuurt rondom de Nieuwmarkt aan. “In 1930 trokken de joden over de Amstel”, was ooit een gevleugelde uitspraak van een Amsterdamse docente. In de dertiger jaren kwamen daar veel Duitse (joodse) gezinnen bij die na de machtsovername van Hitler (1933) o.a. naar Nederland vluchtten om te ontkomen aan het Nazi-regime. Op het moment van uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, is ongeveer 20% van de schoolkinderen joods.
Klassenfoto 1e Montessorischool tijdens uitstapje naar Artis, 1940 Millie Louise Rine (2e rij van boven, 2e van links met lichte jas)
Door: Liesbeth Molenberg
Gaandeweg het nieuwe schooljaar 1940-41 komen er steeds meer maatregelen tegen de Joodse bevolking van Amsterdam; de Joodse kinderen kunnen echter naar school blijven gaan. Aan het einde van dat schooljaar, op 10 juli 1941, vond in Amsterdam een registratie plaats van joodse kinderen, op last van de Regeringscommissaris voor Amsterdam. Een aantal hoofden der school deelden aan de ouders mee dat deze opgave ‘nog vandaag moet worden gedaan met het oog op onmiddellijke doorzending’. Sommige leerkrachten namen al afscheid van joodse kinderen.
In augustus 1941 werd op last van de Duitse bezetter, bepaald dat alle joodse kinderen in Nederland van hun scholen verwijderd moesten worden en naar speciale joodse scholen moesten worden overgeplaatst; op 29 augustus werd dit bevestigd in de Staatscourant.
In de inschrijvingsboeken valt te lezen dat op vrijdag 19 september 1941 36 kinderen de lagere school moesten verlaten om naar een joodse school te gaan. Daarvan zijn 15 kinderen omgekomen in en net na de oorlog. 19 kinderen verlieten de kleuterschool om naar een joodse school te gaan. Van deze 19 kinderen zijn 7 kinderen in de oorlog vermoord. In totaal zijn er 55 kinderen op last van de Duitse bezetter overgeplaatst naar een joodse school.
Doordat in 1942 en 1943 vrijwel alle joden uit Nederland werden gedeporteerd, kwam er al eind september 1943 een eind aan het bestaan van de joodse scholen. Veel kinderen zijn met hun ouders opgepakt tijdens razzia’s en via de Hollandsche Schouwburg aan de Plantage Middenlaan per trein naar doorgangskamp Westerbork vervoerd. Ook zijn ondergedoken gezinnen verraden, zij werden in een strafbarak ondergebracht. Veel schoolkinderen kwamen met hun ouders in de vernietigingskampen Auschwitz of Sobibor in bezet Polen terecht. Zij zijn daar meestal nog dezelfde dag door vergassing om het leven gebracht. Een aantal kinderen werd in concentratiekampen tewerkgesteld. Welke gruwelen zich in die kampen hebben afgespeeld laat zich maar moeilijk in woorden vatten. Bijna allen werden op brute wijze de dood ingejaagd of kwamen door uitputting om het leven. De enkeling die het kamp overleefde, moest met dat onvoorstelbare trauma verder leven. Een aantal oud-leerlingen is niet in de nazi-kampen om het leven gekomen, maar op andere wijze.
Na de bevrijding keerden slechts een paar joodse kinderen weer op school terug. De kinderen die de oorlog hadden overleefd waren voor het merendeel al te oud voor verder lager onderwijs. Een andere reden was dat de joodse kinderen die uit de kampen of van onderduikadressen terugkeerden, via bemiddeling door de gemeentelijke instanties in andere Amsterdamse wijken kwamen te wonen, omdat hun oorspronkelijke woning in andere handen was overgegaan.
Gedenkbord 1e Montessorischool de Wielewaal
In 2006 werd op school een gedenkbord onthuld waarop de namen staan van de165 kinderen die slachtoffer van oorlogsgeweld zijn geworden. In 2016 werden daar door nader onderzoek nog zeven namen aan toegevoegd. Van de 172 (oud-)leerlingen die de oorlog niet overleefden betreft het voor twee derde deel kinderen, die al aan het begin van de oorlog oud-leerling waren. Een paar oud-leerlingen waren bij hun overlijden volwassen, een aantal onder hen was al getrouwd, maar het grootste deel was kind. De jongste leerling was 6 jaar en de oudste was 24.
Het jarenlange onderzoek van oud-leerling Jaap Post en leerkracht Ronald Sanders naar de oorlogsgeschiedenis van de school resulteerde in 2007 in de publicatie van het boekje ‘In verband met de vermindering van het aantal kinderen…’ Bovenstaande tekst is grotendeels en met toestemming van de auteur overgenomen uit deze publicatie.
