De gebeurtenissen in Duitsland in de jaren dertig - de machtsovername van Adolf Hitler, het toenemend antisemitisme en de Kristallnacht - gingen aan de Nederlandse joden niet onopgemerkt voorbij. Toch dachten veel mensen dat het neutrale Nederland veilig was en zo’n verregaande uitsluiting hier niet kon gebeuren. De NSB, de nationaal-socialistische beweging van Anton Mussert, haalde weliswaar tijdens de verkiezingen van 1935 8% van de stemmen, maar echt antisemitisch was de beweging toen nog niet. Toen de NSB wel antisemitisch werd, was de aanhang van de partij al geslonken. Er bestond in Nederland wel alledaags, verbaal antisemitisme, maar voor een expliciet antisemitische politieke groepering bestond geen echte voedingsbodem.
Duits-joodse vluchtelingen op het Hof van Moerkerken in Mijnsheerenland, 1940. Collectie JHM.
Fotograaf onbekend.
Vluchtelingen
Na de machtsovername van1933, maar vooral ook na de Kristallnacht van 9 op 10 november1938 probeerden veel joden Duitsland te ontvluchten. De Nederlandse regering reageerde afwijzend op joodse vluchtelingen: extra grensbewaking en strenge maatregelen op het terrein van uitwijzingen en werkvergunningen moesten hun aantal zoveel mogelijk beperken. De naar schatting 20.000 joden die wel werden toegelaten moesten op kosten van de joodse gemeenschap worden opgevangen. In reactie op deze gebeurtenissen was in 1933 het Comité voor Bijzondere Joodse Belangen opgericht (CBJB). Dit Comité kwam onder leiding te staan van David Cohen en Abraham Asscher, de latere leiders van de Joodse Raad. Vooral het Comité voor Joodse Vluchtelingen (een sub comité van het CBJB) zorgde voor de opvang van de joodse vluchtelingen uit Duitsland. Het Comité voor Joodse Vluchtelingen verzorgde paspoorten en visa voor mensen die door wilden reizen en gaf advies en - indien nodig- financiële ondersteuning aan vluchtelingen die in Nederland bleven. Eind 1938 werd door het strenge vluchtelingenbeleid van de Nederlandse regering het aantal vluchtelingen dat werd toegelaten drastisch beperkt. Bovendien moesten nu alle vluchtelingen worden ondergebracht in een centraal kamp. Het vluchtelingenkamp Westerbork dat de Nederlandse regering speciaal voor deze groep in Drenthe liet bouwen, moest door de joodse gemeenschap gefinancierd worden.
