Pesach in Therezienstadt 1945.
Als 8 jarige kon en kan ik mij veel gebeurtenissen goed herinneren en reconstrueren:
Op 4 September 1944 werd onze familie op transport gestuurd van Westerbork met de Barneveldgroep naar Oost Europa wat uiteindelijk, het concentratiekamp Therezienstadt in Tjecho-Slowakije bleek te zijn. In Maart 1945 was het al duidelijk dat het einde van de oorlog in zicht was en de bevrijding een kwestie van enkele maanden zou zijn.
Toch kwam als een volkomen verrassing de mededeling van de Duitse kampleiding dat er een mogelijkheid bestond, dat er voor het komende Pesachfeest, Pesach-kosjer voedsel beschikbaar was. Men moest zich hiervoor als familie inschrijven, maar men moest er rekening mee houden dat de hoeveelheden aanzienlijk kleiner zouden kunnen zijn, dan de normale rantsoenen, die toch al aan de zeer krappe kant waren in die periode. Mijn vader nam een gecalculeerd risico, en schreef ons in als familie. Vrienden verweten hem de gezondheid van zijn familie op het spel te zetten.
Later vernamen we, dat mijn vader uit betrouwbare bron had vernomen dat het Deense Rode Kruis achter deze actie stond. Als achtjarig jongetje toen, kan ik mij heel duidelijk herinneren dat een week voor Pesach, enkele legervrachtwagens met de bekende Rode Kruis tekens het kamp binnen reden, direct begon men met het uitladen van het beloofde voedsel. Van zeer dichtbij kon ik alles zien, daarna kon ik mijn vader melden dat het Pesach-kosjere voedsel bestond uit: Matzes, boter, kaas, gedroogde eieren, matzemeel, poedermelk, suiker, een fles wijn en een leger-hagada.
Toen men met de verdeling van het betreffende voedsel begon, bleek dat weinig families het risico hadden durven nemen , zich op te geven. De Duitse kampleiding en het Rode Kruis besloten toen, dat het voedsel alleen verdeeld moest worden, onder de families die zich hier voor hadden ingeschreven. Ik hielp mijn vader met het naar onze kamer brengen van het voedsel, dat in kartonnen dozen was verpakt. De kwantiteit was meer dan ruim voldoende, voor een week voor onze familie van 4 personen. Mijn ouders besloten spontaan de seider te organiseren, daarvoor werden vrienden en bekenden uitgenodigd. Deze Pesach week in Therezienstadt , staat in mijn geheugen gegrift, als de enige korte periode gedurende de Sjoa, dat ik niet hongerig was.
Intussen was mij opgevallen dat mijn ouders de fles wijn behandelde als een kostbare schat, hij stond in het midden op onze eettafel. Mijn ouders bekeken hem van alle kanten en op mijn vraag: "Wat is er voor bijzonders aan deze fles wijn?": kreeg ik als antwoord : "Als je wat ouder bent en wat meer geschiedenis hebt geleerd over ons jodendom, zal je begrijpen wat deze wijn voor ons betekent in deze tijd en op deze plaats, hier in Therezienstadt." "Waar komt die wijn dan vandaan?" was mijn vraag. "Uit Palestina ", was het antwoord. Dat zei mij niets want ik was lange periodes ondergedoken geweest bij verschillende niet-Joodse onderduikouders en wist niets af van geschiedenis en zeker niet van Joodse geschiedenis.
Later begreep ik, dat mijn ouders het als een wonder zagen, dat wij in een concentratiekamp, waar dagelijks mensen stierven aan ziektes, aan uitputting en honger, wij seideravond konden vieren met voldoende voedsel, kosjer voor Pesach en met wijn uit ons,ארץ ה הקודש ,Heilige Land. Van deze bijzondere seideravond kan ik mij ook bepaalde uitspraken en gebeurtenissen zeer goed herinneren.
Toen mijn vader קידוש kidoesj had gemaakt vertelde hij onze gasten dat de kidoesjwijn uit Palestina kwam, iedereen kreeg een slokje het geen met een zekere emotionele ontroering werd ervaren bij onze gasten. Tijdens het lezen van de hagada, trok mijn vader de vergelijking: "Toen waren we slaven van farao in Egypte, nu zijn wij slaven van Hitler in Therzienstadt". Net zoals toen, ongeveer 3000 jaar geleden, הקדוש ברוך הוא, Hakadosh Barach Hoe, ons bevrijd heeft, zoals in de hagada staat,ביד חזקה ובזרוע נטויה "met krachtige hand en uitgestrekte arm", zal hij ons ook nu bevrijden. Ook de wens di e men aan het eind van de hagada uitspreekt: "Het komende jaar in Jeruzalem",שנה הבאה בירושלים kreeg voor velen een bijzondere betekenis.
Na deze seideravond werd door velen de vraag gesteld:" Hoe is het mogelijk, dat wij aan de Seidertafel kunnen zitten met een ruime hoeveelheid Pesach-kosjer voedsel en met wijn uit ons heilige land." Mijn vader moest het antwoord schuldig blijven, orthodoxe gasten zeiden, de hand van G'd, maar niet voor iedereen was deze uitleg bevredigend.
In latere jaren maakte mijn vader er een gewoonte van het betreffende verhaal van Pesach in Therezienstadt te vertellen op seideravond en steeds kwam de zelfde vraag naar voren en steeds weer moest mijn vader het antwoord schuldig blijven, tot zijn spijt.Na mijn vaders overlijden heb ik ieder Pesach , het verhaal verteld en ook ik werd steeds met dezelfde vraag geconfronteerd. Na ongeveer 70 jaar kreeg ik volkomen onverwachts en ongevraagd, bij verrassing een volledige verklaring en uitleg, hoe het kosjere Pesach voedsel plus de wijn uit Palestina de week van Pesach in Therezienstadt 1945 voor ons zo onvergetelijk maakte.
Vorig jaar aan de seider heb ik dit complete antwoord voor het eerst openbaar gemaakt, in familie kring. Ik speelde n.l. bijna 25 jaar golf bij de Cesarea golfclub in Israel, met vaste partners. Ik was de jongste. Alle drie partners hadden de Tweede Wereldoorlog overleefd en in de loop der jaren bij allerlei gelegenheden vertelde een ieder iets bijzonders, wat hem overkomen was tijdens de Sjoa. Want als goede vrienden ontmoeten we elkaar ook na het golfen.
Toen het mijn beurt was, als laatste, vertelde ik natuurlijk over de Seider van Pesach in Therezienstadt 1945. Aan het einde van mijn verhaal, vroeg een van de partners het woord, en melde zeer bewogen, en aangedaan, dat hij zich in bijzondere mate verbonden voelde met mijn verhaal en wilde één en ander verklaren. Hij had n.l. actief deelgenomen aan de Tweede Wereldoorlog door dienst te nemen in de Jewish Brigade, waarover hij al eerder verteld had. Hier volgt zijn relaas:
"Toen wij in het begin 1945 met onze eenheid van de Jewish Brigade in Noord Italië waren, kregen we een onofficieel bezoek van enkele Rode Kruis functionarissen. Ze zochten iemand die verantwoordelijk was voor het opslaan van onze voorraden, rantsoenen en dranken van onze eenheid en toevallig was ik die persoon:" zo vertelde mijn golf partner. Deze Rode Kruis beambten kwamen met het volgende verhaal:
Ondanks de oorlog onderhield het R.K. goede betrekkingen met de Duitse legerleiding van een concentratie kamp in Tjecho-Slowakije; het R.K. stuurde ieder half jaar een delegatie, teneinde zich op de hoogte te stellen van de levensstandaard in het betreffende concentratie kamp. De naam van het kamp wilde ze niet noemen want de oorlog was nog niet beëindigd, en het kamp was nog in Duitse handen. Bij het laatste R.K. bezoek, kregen zij op hun verzoek om kosjer Pesach voedsel, in kleine hoeveelheden aan het kamp te mogen schenken, een positief antwoord. Het Deense R.K. was hiervan de initiatiefnemer.
Nadat het geallieerde legerrabbinaat van één en ander op de hoogte was gesteld, informeerde dit rabbinaat of men wel aan kosjere wijn had gedacht. Aangezien de initiatiefnemers hoofdzakelijk uit niet-joden bestond, had men de wijn over het hoofd gezien. Het probleem was: hoe moest men in korte tijd, kosjere Pesach wijn verzorgen, en dat in oorlogstijd. Het leger rabbinaat adviseerde, zich te wenden tot de eenheden van de Jewish Brigade in Italië, om in korte tijd de betreffende wijn te "sjnorren". Dit was dan ook de reden van het bezoek van deze R.K. vertegenwoordigers aan de eenheid van mijn golfpartner.
Het verzoek werd zonder uitstel ingewilligd, en mijn golfpartner zette eigenhandig twee kratjes wijn in de R.K. jeep. Hierna gingen ze op weg naar een volgende Jewish Brigade eenheid die op hun lijstje stond. Mijn golfpartner had,en heeft nooit enige bevestiging ontvangen van de goede aankomst van de betreffende wijn, mijn verhaal van de seideravond in Therezienstadt was en is deze bevestiging en het verheugde hem zeer dat het proeven van de wijn, door zijn eenheid geschonken, de gasten aan de seider door mijn vader gegeven, nieuwe moed en kracht gaf om de laatste maanden tot de bevrijding het geloof in een betere en vrije wereld niet te verliezen.
Hiermee heb ik ook voor het eerst in het openbaar de vraag beantwoord die bijna 70 jaar gesteld werd, de vraag die mijn vader z.l. nooit heeft kunnen beantwoorde, na het beleven en later het vertellen van het verhaal van Seideravond in Therezienstadt 1945.
John Heymans, Beth Juliana, Herzlia , Israel 1-11-2016