Uit "Mij krijgen ze niet levend: de zelfmoorden van mei 1940"
door Lucas Ligtenberg, valt meer informatie te verkrijgen over de dood van Bertje Wins,
jeugdvriendin van Hanny Michaelis.
4 "Zij die nog wilden vluchten":
- Op de eerste etage van Smaragdstraat 32 in de Amsterdamse
Diamantbuurt woonde de joodse familie Wins: de 46-jarige Jozef
ofwel Jo Wins, zijn vrouw Sara de Kromme(45) en hun kinderen
Leendert(20), Mirjam(18) en Bertha(16). De oudste en de jongste
kinderen woonden nog thuis, Mirjam woonde in Utrecht, waar zij in
een weeshuis werkte voor haar hachshara. Ze bereidde zich voor op
emigratie naar Palestina. Wins, opgeleid tot diamantbewerker, was
voor zichzelf begonnen. Voor de Amsterdamse firma Lissauer &
Sanctcroos, agentuur en commissiehandel in textielgoederen,
verkocht hij textiel en in maart 1937 kocht hij zich in als
medevennoot en aandeelhouder.
…. …. ….
… Wins sympatiseerde met Poale Zion, een
jeugdbeweging voor joden die behoorlijk links en zionistisch was.
Het zionisme wilde een eigen staat voor joden, maar er waren
verschillende richtingen die elkaar heftig bestreden. Jo was enige
tijd bestuurslid in de Amsterdamse subafdeling van Poale Zion. Hij
was ook betrokken bij het zionistische maandblad Koemie Oerie (Op
naar het licht), dat bij hem thuis werd geraapt, geniet en verzonden.
…. …. ….
Toen de Duitsers op 10 mei Nederland binnenvielen, begreep Jo
Wins dat hij extra kwetsbaar was. Uit de berichtenstroom die al jaren
uit Duitsland kwam, was het duidelijk dat joden én socialisten hun
leven niet zeker waren. Zolang het Nederlandse leger nog
strijd voerde, waren vooral er vooral de angst en het gevaar om te worden
getroffen, maar toen duidelijk werd dat de Duitsers aan de winnende
hand waren, dacht Wins na over mogelijkheden om het land te
verlaten.
…. …. ….
Het lukte ongeveer vijfhonderd personen om per boot het land te
verlaten. Duizenden of tienduizenden anderen moesten onverrichter
zake naar huis terug keren.
…. …. ….
…. De families Wins en De
Jong zijn teruggekeerd naar Amsterdam. Nog diezelfde avond zette
het gezin Wins de gaskraan open. Dezelfde avond roken de buren
gas en werden alle vier personen dood aangetroffen. Het politierapport
{- dit wordt in het stadsarchief van Amsterdam bewaard -} meldde:
‘Gezin woonachtig Smaragdstraat 32 heeft zich door gasverstikking in de
badkamer om het leven gebracht. De rapporteur heeft met een bijl de
voordeur ingeslagen.’
Een chauffeur van de GGD herinnerde zich jaren later de drukte
rond die dagen. Het was niet mogelijk om na een politierapport de
lijken altijd meteen op te halen, dus dan stond soms aan het eind
van het politieverslagje: ‘Lijken blijven in de woning’. Bij de familie Wins
kwam de chauffeur van de GGD pas de volgende ochtend langs. ‘We
rijden uit naar de Smaragdstraat voor een geval van verstikking’,
vertelde de chauffeur in Het Parool aan de journalist Willem
Wittkampf, ‘en ik vind een familie met een briefje erbij: “We zijn naar
IJmuiden geweest, maar de boot was weg, en toen zijn we weer
naar huis gegaan .”’
…. …. ….
Op het Vossiusgymnasium,
waar de zestienjarige Bertje Wins naar school ging, werden de
lessen op maandag 20 mei hervat. Hanny Michaelis, toen 17 jaar,
noteerde in haar dagboek dat het gezin zelfmoord had gepleegd. ‘Ik
wist niet wat ik hoorde’, schreef ze. ‘Het ergste is dat Mirjam, de
middelste van drie kinderen, die in Utrecht werkte voor een bestaan
in Palestina, nu alleen is achtergebleven’.