Op 20 juni 1942, dus vandaag 78 jaar geleden, sterft Abraham Bobbe, van de Rotterdamschedijk 268b – II, in Mauthausen. Hij wordt, 38 jaar oud, “auf der Flucht erschossen”, zo staat er op zijn Holocaust Arolsen-archiefkaart.
Arolsen archiefkaart van Abraham Bobbe
Abraham Bobbe is het middelste kind van vijf, met twee oudere zussen (Mietje en Truitje) en twee jongere broers (Izak en Hartog). Hun vader heet Eliazar Bobbe, de moeder is Theresia Bobbe-Barendse. Eind 1942 is van dit gezin alleen Izak nog in leven; hij sterft op 20 april 1945 in Dachau bij München; dat is negen dagen voor de bevrijding van het kamp door Amerikaanse troepen.
Wat weten we van Abraham Bobbe? Dat hij goed kan biljarten: hij staat vereeuwigd op een kampioensfoto. En dat hij lid was van de Biljart Vereniging “De Maasstad”. Dat hij op 30 juni 1926 trouwt met Elizabeth Goedvolk. Ze wonen dan in Rotterdam, Proveniersstraat 7b. Op 22 februari 1932 wordt Eliazar geboren. Dat gezinnetje verhuist in 1936 naar Schiedam, naar de Rotterdamschedijk, op het stukje tussen HEMA-flat en Singel.
Abraham opent begin 1936 een zaak in zijde- en wollen stoffen op de Rotterdamschedijk 225; in de oude nummering is dat zo ongeveer tegenover de woning, dichtbij de Koemarkt. En vlakbij Maison “Van Wijk” waar bonbons worden besteld voor de clientèle van de stoffenzaak, zo gaat het verhaal. Op dat rijtje heeft ook C. Jamin lange tijd een grote winkel.
Beeldbank Schiedam
In de Nieuwe Schiedamsche Courant van 28 februari wordt de opening van Bobbe’s Stoffenzaak toegejuicht: “Gezien het feit, dat hier slechts enkele zaken op dit gebied bekendheid hebben verworven, zal deze specialist met zijn vele coupons bij de dames wel in trek komen,” luidt een optimistische passage in het artikel. In hetzelfde artikel komen ook twee andere zaken aan bod: L.A. van Geloven heropent zijn nieuwe zaak in sanitaire artikelen (Tielman Oemstraat 22) en J.J. van Dijk jr. begint een zeer moderne bloemenzaak onder de HAV-Bank (“Myosotis”, Gerrit Verboonstraat 10).
Vermoedelijk omdat zijn vrouw in de winkel meedraait vraagt Abraham Bobbe, via een advertentie in de Schiedamsche Courant van 4 mei 1938 per direct om “… een net Meisje, v.d. en n., v.g.g.v. Klein gezin.” Die afkortingen betekenen: “voor dag en nacht, van goede getuigen voorzien.”
“BRUTALE INBREKER AAN HET WERK”, kopt de Nieuwe Schiedamsche Courant van 16 februari 1940. “Twee kasregisters gelicht. In de nacht van woensdag op donderdag heeft een brutale inbreker zich toegang verschaft tot twee aan elkaar grenzende winkels aan de Rotterdamschedijk, van de firma Thom. Vink en van de firma Bobbe.” De Schiedamsche Courant heeft aanvullende details: het wordt de inbreker makkelijk gemaakt want door de vorst kunnen de deuren aan de achterzijde niet goed gesloten worden. Bij de één wordt zo’n vijftien gulden buitgemaakt, bij de ander gaat het om ruim honderd gulden.
Schiedamsche Courant 16 februari 1940
Kort hierna neemt Jack Hansen het herenmodemagazijn van Thom. Vink over en opent halverwege april 1940 een compleet vernieuwde herenmodezaak. Advertenties van Jack Hansen geven een beeld van wat er in de oorlog nog te koop is (zie krantenarchief Schiedam).
De kleindochter van Abraham, Lenneke, vertelt dat hij twee dagen voordat hij wordt opgepakt, zijn vrouw en zoon wegstuurt om onder te duiken op de eilanden. Hij weet dat hij verraden wordt; geheel volgens zijn karakter heeft Abraham iemand hulp aangeboden maar die persoon zal hem verraden, zo vermoedt of –zelfs- weet hij, zo luidt het relaas. Hij heeft gelijk: hij wordt thuis opgepakt en naar de Scheveningse strafgevangenis gebracht, het “Oranjehotel”. Daar wordt hij op 3 december 1941 gearresteerd en uiteindelijk op transport gezet waarna hij op 24 februari 1942 in Buchenwald arriveert.
Poort van Buchenwald
Buchenwald is een concentratiekamp in de heuvels boven Weimar, op de Ettersberg. Op het toegangshek staat JEDEM DAS SEINE, “Ieder het zijne”. Vele inwoners van Weimar beseffen niet wat zich in het kamp daar boven hun stad afspeelt, zeggen ze na de oorlog. Sommigen beweren zelfs niet van het bestaan geweten te hebben. Direct na de bevrijding van het kamp –als de lijken nog opgestapeld liggen- worden zo’n duizend inwoners van Weimar er rondgeleid, daartoe gedwongen door de Amerikaanse troepen. “Das haben wir nicht gewusst.” Er zijn schokkende filmbeelden van het kamp, en van de rondleiding, op internet te vinden.
Voor Abraham Bobbe is Buchenwald niet het eindstation; op 29 mei 1942 wordt hij doorgevoerd naar Mauthausen. Dat is een concentratiekamp in Oostenrijk met een beruchte Trap des Doods van 186 treden waarlangs graniet uit de groeve bij het kamp omhoog gesjouwd moet worden. Na drie weken, op 20 juni 1942, sterft Abraham Bobbe, 18 dagen na zijn 38e verjaardag. In augustus sterven zijn zussen Mietje en Truitje, in september zijn jongste broer, Hartog, en in oktober van datzelfde jaar zijn ouders, allemaal in Auschwitz.
Het oppakken van zijn ouders zou in Schiedam zijn geweest, op Nieuwe Haven 97, branderij/pakhuis “Rotterdam”. Dat pand is in 1940 in gebruik als opslag voor chemicaliën. Hebben Eliazar en Theresia Bobbe-Barendse zich daar verborgen, en zijn ze verraden? Politierapporten uit die periode bieden geen zekerheid of het zo gegaan is. Nieuwe Haven 97 wordt later bekend als Restaurant “Le Pecheur”, een locatie waar Sociëteit ‘De Vrijheid 1940-1945’ menigmaal bijeen is gekomen. De Sociëteit is kort na de oorlog opgericht door o.a. Paul Mak, oud-commandant van het georganiseerd verzet in Schiedam; van deze Schiedamse sociëteit zijn voornamelijk oud-verzetsmensen en ex-gegijzelden lid.
Na de oorlog zijn er in het krantenarchief weer advertenties te vinden voor Bobbe’s Stoffenhuis, “thans tijdelijk Rotterdamschedijk 304”, onder de HEMA-flat maar dat is maar van korte duur. En in 1949 wordt in Rotterdam, aan de Goudsesingel, Modehuis Bobbe heropend, voorheen gevestigd te Schiedam.
Op 24 februari 2016 wordt voor Abraham Bobbe een Stolperstein geplaatst voor het laatste adres waar hij in vrijheid heeft gewoond. Wanneer in november 2019 deze steen wordt ontvreemd zijn vele mensen geraakt, kwaad en geschokt.
De Stadsdichter van Schiedam, Yvette Neuschwanger verwoordt de reacties als volgt:
toen jij die steen uit de straat
rukte je ook een hart uit
je ontnam hem opnieuw
het licht
was nog nooit zo donker
Door Jeannette Nieuwenhuizen en Natascha Visser uit Schiedam Oost wordt spontaan het initiatief genomen voor een vervangende steen. Ook anderen doneren kleine en grote bedragen. Dankzij die hartverwarmende respons is gisteren, op vrijdag 19 juni 2020, een nieuwe struikelsteen voor Abraham Bobbe onthuld door zijn kleindochter Lenneke Bobbe, in aanwezigheid van Jeannette en Natascha.
Zo kunnen we toch op zijn sterfdag afsluiten met:
Op de Rotterdamschedijk, voor nummer 268b – II, ligt een nieuwe Stolperstein, om te herinneren aan Abraham Bobbe door zijn naam te lezen en al doende voor hem het hoofd te buigen.