Op het moment dat de kinderen vanwege een anti-Joodse maatregel na de zomervakantie van 1941 niet meer naar hun eigen school mogen, worden Clara en Gretha respectievelijk in de vierde en derde klas van de hiervoor apart geopende Joodse school geplaatst. Om die reden mogen zij niet terugkeren op de Rijksleerschool.
Enkele dagen voordat de Jodenster wordt ingevoerd preekt Siegmund nog in zijn voormalige kerkelijke gemeente in Meppel. Het betreft een wijdingsdienst. In maart 1943 wordt Apeldoorn door de nazi’s gezien als vrijwel geheel ‘Joden-vrij’. Gelijktijdig verhuizen meerdere gezinnen gedwongen naar de ‘Joodsche wijk’ in Amsterdam, onder hen de gezinnen Hoogstraal-de Haan, Neuhaus-Wachtel en Van Son-Trijbits.
Juist in deze periode (aldus de krant van 19 maart 1943) zal Siegmund in de Nieuwe Synagoge in Amsterdam gaan spreken over het bijbelboek Ester. Dit is, voor zover bekend, het laatste publieke optreden dat wordt aangekondigd. Opvallend is dat het echtpaar vanaf eind februari 1943, dus al enkele weken eerder, door de politie wordt gezocht. Over het echtpaar wordt in het Politieblad van eind februari 1943 vermeld: ,,De commissaris van politie in Apeldoorn verzoekt hun opsporing, aanhouding en voorgeleiding”. De politie schrijft dat Siegmund en Rosa zijn ondergedoken. Hoe het toch mogelijk is dat Siegmund in het openbaar zou kunnen gaan spreken, is onbekend gebleven. Mogelijk heeft de preekbeurt niet plaatsgevonden.
Op onbekende datum probeert het gezin Leuvenberg een ‘Albersheimverklaring’ te krijgen, maar het is mogelijk, dat alleen de eerste stap in dit proces in gang is gezet. Dit is een medische verklaring, afgegeven door de afdeling emigratie van de Joodsche Raad, waarin de persoon in kwestie lichamelijk gezond wordt geacht voor pionierswerk in Palestina.
De kinderen Clara en Greta verblijven in Amsterdam bij de zus en zwager van Siegmunds vrouw Rosa, Jacques en Jeannette van der Ham. Volgens de Joodse Raad kaart verhuizen Siegmund en Rosa ook naar het adres in Amsterdam, echter past ook dit goed binnen het bericht waarin zij als onderduikers worden aangemerkt.
Wat hierbij opvalt is dat Jacques en Jeannette hun twee eigen dochters laten onderduiken. Jacques zet zijn kinderen op de trein met de mededeling dat ze een reisje gaan maken. Ze overleven als enigen van het gezin de oorlog.
Op 21 juni 1943 worden de kinderen Clara en Greta in Kamp Westerbork geïnterneerd. Oom Jacques en tante Jeannette, en waarschijnlijk ook Clara en Greta, zijn een dag eerder tijdens de grote razzia in de getto’s van Amsterdam bijeengedreven en aansluitend met de tram naar station Muiderpoort gebracht. Om drie uur ‘s middags vertrekt een lange trein, zes uur later komen alle gedeporteerden aan in doorgangskamp Westerbork.
Siegmund en Rosa duiken op een onbekende datum onder en komen, mogelijk via andere adressen, terecht in dierentuin Artis. In Artis verblijven gedurende de oorlog gelijktijdig tientallen onderduikers. De schatting is dat toen honderdvijftig tot driehonderd Joden en verzetsmensen een plek hebben gevonden, soms letterlijk tussen de dieren in. Sommigen van hen deden zich de hele dag voor als bezoeker of dierenverzorger. Op welke manier Siegmund en Rosa zich in Artis schuil hebben gehouden, is onbekend. Op 17 juli 1943 wordt het echtpaar in Kamp Westerbork geïnterneerd. De omstandigheden van hun registratie in het doorgangskamp is onbekend, maar er zijn nooit onderduikers ontdekt in Artis, wat betekent dat het echtpaar op een andere wijze is ontdekt of zichzelf heeft gemeld. In het doorgangskamp worden Siegmund en Rosa weer herenigd met hun kinderen.
Op dinsdag 20 juli 1943 vertrekt vanuit het kamp transport 72 met als eindbestemming Sobibor. Het zou het laatste transport uit Nederland zijn met Sobibor als eindbestemming. Het transport telt vijftig veewagons met in totaal 2209 gedeporteerden, onder wie Siegmund, Rosa, Clara en Greta. Allen worden op vrijdag 23 juli 1943 in het vernietigingskamp om het leven gebracht.
Jochewed overleeft als enige van het gezin de oorlog.
Bronnen: Stadsarchief Amsterdam, Het Utrechts Archief, Alle Friezen, Alle Groningers, Alle Drenten, artikel Christen Voor Israël (dd 28 april 2017). Afdeling ‘Naam & Gezicht’ van het herinneringscentrum Kamp Westerbork, CODA Archief Apeldoorn, Digitaal Joods Monument, Erica adresboek van Apeldoorn, het Gelders Archief, ITS Archiv Bad Arolsen (International Tracing Service), het boek ‘In Memoriam’ door Guus Luijters, Yad Vashem, het Nationaal Archief en Delpher (gedigitaliseerde Nederlandse historische kranten).
14 juni 2022