Het Namenmonument in Alkmaar. Foto: Nico Hoebe 
verhaal: Jan van Baar
Op een winterse dag in de eerste week van maart 1942 werd het overgrote deel van joods Alkmaar gedwongen de stad te verlaten. De joodse stadgenoten werden per trein naar de ‘joodse wijken’ in Amsterdam vervoerd om enkele maanden daarna via het doorgangskamp Westerbork op transport te worden gesteld naar de vernietigingskampen. Ter herinnering aan hun wegvoering besloot de Alkmaarse gemeenteraad op 4 november 2019 op initiatief van het gemeenteraadslid John van der Rhee (VVD) een monument op te richten. Het monument staat op een passende plek, voor het Centraal Station van Alkmaar – de plek van de wegvoering.
Het monument is een ontwerp van Niko Hoebe. Het verbeeldt niet alleen de slachtoffers als groep – de individuele slachtoffers zijn zichtbaar gemaakt door de opbouw in kolommen. Elke kolom staat voor een individueel slachtoffer. Het verschil in lengte is symbolisch en staat voor het verschil in leeftijd. De ruw afgeschuinde boveneinden staan symbool voor de abrupt afgebroken levens.
Het massieve monument is opgetrokken uit graniet en sluit aan bij de zwart granieten herdenkingsstenen die de aflopen jaren zijn geplaatst voor de huizen in de stad waar de joodse burgers het laatst hebben gewoond. De bronzen band rondom de kolommen symboliseert en verbeeldt de treinwagon waarmee het transport plaatsvond – het geeft aan hoe systematisch en afgemeten de deportatie geschiedde.
Op de bronzen band staan 173 namen en de leeftijden vermeld van de vermoorde en omgekomen Alkmaarse joden ondersteund door de tekstregel: ‘Mogen hun zielen opgenomen zijn in de bundel van het eeuwige leven.’ Rondom het monument ligt een rand van messing klinkers. De messing klinkers symboliseren de overlevenden – zij omarmen de slachtoffers.
Het monument is op 10 september 2023 onthuld door burgemeester A.M.C.G. Schouten en initiatiefnemer J. van der Rhee.
In het boek De vervolging van joods Alkmaar van de historicus Jan van Baar staan de levens beschreven van de 173 namen. Het zijn verhalen van ongeloof en ontreddering – hoe de joodse burgers uit de stadse samenleving zijn gesneden, uit Alkmaar zijn verbannen en in de vernietigingskampen zijn vermoord. Met de slachtoffers staan ook de geschonden levens opgetekend van 118 overlevenden: de enkelen die de kampen overleefden en zij die door hun gemengde huwelijk of door onderduik de bevrijding meemaakten. De laatste groep overleefde dankzij de toegestoken hand van mensen die de moed hadden de joodse vervolgden onderdak en verzorging te bieden. Het boek is een uitgave van het Regionaal Archief Alkmaar.
Bron:
-Baar, J. van, De vervolging van joods Alkmaar. Alkmaar, 2023