De ondergedoken en overlevende kinderen Laus en het lot van hun ouders

verhaal: Jan van Baar

Moses Laus, geboren op 1 april 1909 in Nowy Sącz (Polen), zoon van Isaac Laus en Ruchel Sinajow, kwam aan het begin van de jaren dertig vanuit Polen via Berlijn naar Amsterdam. In Amsterdam leerde de kleermaker, in loondienst bij Kledingatelier Feniger aan het Rapenburg, zijn aanstaande vrouw kennen. Op 26 april 1933 trouwde hij in de hoofdstad met de naaister Gracia van den Berg, geboren op 30 mei 1912 in Amsterdam, de oudste dochter van Philip van den Berg en Schoontje Kool uit de Nieuwe Kerkstraat 113-II in Amsterdam. Zelf woonden Moses en Gracia na hun huwelijk in de Nieuwe Kerkstraat 109-III op een steenworp afstand van Gracia’s ouders. Moses en Gracia (‘Greta’) kregen drie kinderen: Hanna (1933), Philip (1935) en Louis (1941).

In juni 1942 namen de ouders een drastisch en moeilijk besluit. Zij besloten hun kinderen onafhankelijk van elkaar te laten onderduiken. Langs onbekende wegen kwamen zij in contact met mevrouw A.C.G. de Haan-Vogt uit Beverwijk en de Beverwijker gemeenteambtenaar A. Berkhouwer. Het was mevrouw De Haan-Vogt die de kinderen uit Amsterdam ophaalde en in overleg met de heer Berkhouwer onderbracht bij personeelsleden van Hoogovens. De negenjarige Hanna werd opgenomen in het gezin van de elektricien E.H. de Haan en W. Drenth (zwager en schoonzus van mevrouw De Haan-Vogt), de zevenjarige Philip in het gezin van de familie H.C. Wentink en de negen maanden oude Louis ondergebracht bij het echtpaar J. Schuttevaêr en Neeltje Velthuijs in Beverwijk.

De plaatsing van Philip en Louis verliep zonder problemen, maar het oudste meisje Hanna werd weldra op 10 augustus 1943 na een tip van de SD Amsterdam door de politie van Beverwijk uit het gastgezin gehaald en de volgende dag afgeleverd bij de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg aan de Plantage Middenweg in Amsterdam.

Het mag als een weldaad van verzet worden aangemerkt dat Hanna tijdens een wandeling onder leiding van enige kinderverzorgsters van de crèche uit de rij werd ‘geplukt’. Bij een eerdere poging had ze geweigerd met een haar onbekende, gebarende man mee te lopen. Dit keer ging zij wel in op de aansporing – het was dan ook de haar vertrouwde mevrouw De Haan-Vogt die Hanna van achter een boom wenkte. Vandaar geraakte Hanna Laus op een onderduikadres bij de familie Stuyt in Ursem (NH). De eerder genoemde Neeltje Schuttevaêr-Velthuijs zal hierin een rol hebben gespeeld. Zij was in Alkmaar geboren. Haar broer Harm Velthuijs was politieagent in de omgeving van Alkmaar en in Ursem woonachtig.

Maar toen op 22 februari 1944 bij D. van den Heuvel, burgemeester van Ursem, het ondergedoken joods echtpaar Cohen en het joodse meisje F. Philips werden gearresteerd, achtte de familie Stuyt het te gevaarlijk Hanna nog langer in Ursem te houden. Zo belandde zij via via bij de familie Wispelweij in het Friese Offingawier bij Sneek. Daar is Hanna tot het eind van de oorlog gebleven.

Aan het begin van 1943 moeten de ouders Moses en Gracia Laus-van den Berg uit Amsterdam zijn weggetrokken om op zoek te gaan naar een betrouwbaar onderduikadres in Alkmaar. Dit mag worden opgemaakt uit een bericht in het Algemeen Politieblad van 11 februari 1943 waarin de hoofdcommissaris van politie in Alkmaar om de opsporing, aanhouding en voorgeleiding verzocht van Moses Laus en zijn echtgenote Gracia van den Berg, beiden wonende in Alkmaar. Vermoedelijk hadden ze (waarschijnlijk ook via Neeltje Schuttevaêr-Velthuijs) een onderduikadres in Alkmaar gevonden. Hun opsporing zal spoedig hebben geleid tot hun aanhouding, want op 27 februari 1943 werd de binnenkomst geregistreerd van Moses en Gracia in Kamp Westerbork. Enkele dagen later gingen zij op transport naar Sobibor waar zij terstond na aankomst op 5 maart 1943 om het leven werden gebracht.

Na de oorlog hebben de overlevende kinderen Hanna, Philip en Louis Laus stukje bij beetje het tragische lot van hun ouders vernomen.

Bron:

-Baar, J. van, De vervolging van joods Alkmaar. Alkmaar, 2023