Het "joods herbarium"

Het 'Joods Herbarium' is een herbarium dat bestaat uit planten die gevonden zijn in de buurt van het landgoed Duinrell in Wassenaar. De planten zijn beschreven door een Joodse familie of personen, die in het begin van de Tweede Wereldoorlog naar Den Haag zijn verhuisd, uit Amsterdam. We weten dat ze op enigerlei moment ondergedoken hebben gezeten in Wassenaar, in de buurt van Duinrell.

Het Joods herbarium is fraai, de teksten zijn bijkans gekalligrafeerd. De beschrijvingen van de plant, de vindplaats, alles is in een mooi, rustig handschrift zorgvuldig opgetekend. Er is een duidelijk verschil tussen het handschrift van de beschrijvingen en van de korte notaties bij de planten.

Er zijn enkele bladen leeg. De soortnaam is daarop wel geschreven maar de plant is niet tussen de bladen gelegd. Men wist blijkbaar dat de plant in het gebied te vinden was, maar er was misschien geen gelegenheid of mogelijkheid, om de plant te zoeken. 4 Augustus 1940 is de eerste en 14 november 1943 de laatste aantekening gemaakt in het herbarium.

Schaefer

Wat er daarna met het herbarium is gebeurd, weten we niet. Op enig moment heeft iemand het aan Elisabeth Catharina (Bep) Schaefer gegeven, destijds kleuteronderwijzeres te Amsterdam.

Mevrouw Schaefer wist wie de oorspronkelijke eigenaar was, maar de informatie is verloren gegaan. Mevrouw Schaefer heeft het herbarium niet gekregen van degene die het heeft aangelegd. Maar van wie wel is nu niet bekend.
Het herbarium is nagelaten aan Karst Meijer, die sinds Bep Schaefer verhuisde naar Noordwolde in Friesland, haar tuin onderhield. Zij werden goede vrienden.
Mocht u weten of er nog familie is van Bep Schaefer mail ons dan alstublieft. Wie weet is dit verhaal in haar familie wel bekend. Een telefoonronde langs Amsterdamse en Haagse Schaefers, leverde niets op.

Karst Meijer, de huidige beheerder van het Herbarium, woont en werkt in Noordwolde (Friesland). Hij is tuinontwerper, hovenier en eigenaar van diverse modeltuinen en heeft bovendien het grootste herbarium van Europa in particulier bezit. Dat naast planten in een herbarium ook de emotie daarin verankerd kan liggen, getuige dit verhaal.
Karst koestert het 'Joods herbarium' en hij zou heel graag willen weten wie het gemaakt heeft. Wij zouden het prachtig vinden wanneer we de makers ervan aan de anonimiteit kunnen worden onttrokken.
Elk slachtoffer wiens naam genoemd kan worden, blijft in onze herinnering.

Joods Lyceum Fisherstraat Den Haag

We hebben verschillende lijnen in ons onderzoek gevolgd. Hier een schets daarvan:
Een handschriftdeskundige uit de buurt van Noordwolde, zegt dat de geschreven teksten vrij kinderlijk zij, mogelijk geschreven door een meisje van ongeveer 12-15 jaar.
Stel dat dat zo is, dan heeft dat meisje in 1941 in Den Haag, naar het Joods Lyceum hebben moeten gaan, want alle joodse kinderen moesten daar naar toe.

Op deze school, aan de Fisherstraat, werkte Freddie da Silva als biologieleraar (zie http://www.joodsmonument.nl/person/445455/nl). Zou Da Silva zijn leerlingen hebben aangespoord om herbaria te maken? Da Silva woonde zelf vlakbij Duinrell. En hij probeerde volgens joodsmonument.nl om onderduikadressen voor zijn leerlingen te vinden. Het is gissen, maar wie weet of er een enthousiast 'herbarium-meisje' was, wie weet zorgde Da Silva dat ze in de buurt van Duinrell kon onderduiken?

Natuurvrienden

Een andere lijn:
Het zou ook zo kunnen zijn dat de maker van het Herbarium voordat de onderduik begon, zich met andere natuurvrienden bezighield, misschien wel in een vereniging, met het verzamelen van planten? Zijn er mensen die hierover iets weten?

In januari 2012 hebben we een gesprek gehad met de familie Van Zuylen, op Duinrell. Helaas gingen er geen klokken luiden, maar we kregen een interessante tip. In het herbarium komt met regelmaat de vindplaats ' waterleiding duinen' voor. Om in de duinen te komen, moest iemand zich aanmelden en dan werd gekeken of toestemming tot het kopen van een entree bewijs kon worden gegeven. Zomaar daar rondwandelen was niet zo eenvoudig. Hopelijk is in het archief van Wassenaar, waar de documenten van het Waterleidingbedrijf zijn opgeslagen, de entree-administratie te vinden. Begin februari 2012 loopt de weg hier dood. De bereidwilligheid om te helpen zoeken is groot, maar deze administratie is niet gevonden.

We realiseren ons natuurlijk dat zoeken naar iemand zonder naam, ook vreselijk moeilijk is. We zouden 'joodse namen' waarschijnlijk wel herkennen, maar zonder gegevens valt er weinig te zoeken.

+++Onderduik adressen Wassenaar
Hoe vind je feitelijke informatie over onderduikadressen in Wassenaar? Is die informatie boven water te halen uit archieven?
Het Nationaal Archief, het NIOD en ook in Wassenaar is eigenlijk de kans op succes bijzonder klein, tenzij we iets meer weten over de persoon of personen.

In het Gemeente Archief van Wassenaar zijn de politierapporten van november/december 1943 doorgenomen, maar vooral boetes voor fietsen zonder licht en kleine diefstallen lijken de politie te hebben beziggehouden. Aanknopingspunten zijn misschien te vinden in documenten van na de oorlog waarbij het gedrag van politiemannen werd onderzocht omdat er immers regelmatig Nederlandse politiemensen hebben geholpen joden uit hun huizen te halen.

+++Data
N.a.v. de 2e oproep in de Wassenaarse Krant kwam er één reactie dat in november 1943 een paar straten vlakbij Duinrell afgezet werden door mannen in uniform, waarna alle huizen zijn uitgekamd. Er zijn vijf personen meegenomen.
Dit is een mogelijk heel belangrijke aanduiding maar nu moet dit verder worden onderzocht. Er is geen informatie over alle akties en wie er wanneer werd opgepakt en waar mensen naar toe werden gebracht. Maar, we gaan natuurlijk wel proberen e.e.a. uit te zoeken.

+++Onderzoekers
Rolf Nihom, zelf oud leerling aan het Joodsch Lyceum Fisherstraat in Den Haag, en tevens van Da Silva, is vanaf het moment dat de zoektocht aan die school werd gekoppeld, zeer actief mee gaan zoeken. Hij heeft eerst contact gezocht met alle hem bekende oud-leerlingen. Daarna zijn al zijn vele contacten op andere terreinen aangesproken en samen hebben we in archieven geprobeerd meer te weten te komen.

+++Oproepen
We plaatsen via websites, kranten en bladen oproepen, naast De Telegraaf (hierboven afgebeeld) zijn twee keer oproepen in de Wassenaarse Courant gezet en in het blad Aanspraak. Veel gelezen maar weinig reacties tot nu toe.

+++Help!
Neemt u alstublieft contact met ons op via deze site of anderszins, als u denkt iets te weten. Of als u nog een idee hoe we verder kunnen zoeken?

Laat het ons weten. Opdat de maker aan de vergetelheid kan worden onttrokken.

Suzanne Rodrigues Pereira, Rolf Nihom
Amsterdam 25 november 2011.