Joodse Groningers van Weleer
Tante Riek
Rika van Gelder 1910-1943
zij heeft geschreven ......niet tevergeefs!
In mijn rubriek tracht ik steeds weer om niet te veel over de oorlogsjaren 1940-1945 te schrijven, maar hoe ouder ik wordt, des te meer krijg ik het gevoel dat ik er niet om heen kan.
Ook kan ik het dan niet laten om een eerder geschreven stuk (zie JAGDAF no.95) waarin ik onze mislukte poging om nog in 1940 naar Engeland te vluchten vanuit een andere invalshoek te belichten.
Rika van Gelder werd geboren op 25 december 1910 te Groningen. Ze was de jongste zuster van mijn moeder. Ik herinner ik mij haar als een mooie lieve en zeer artistieke vrouw . Ze kon prachtig tekenen, papierknipsels maken en borduren. Ze was in 1930 getrouwd met Louis Broekman die verkoper was voor Citroën bedrijfswagens in ons toenmalige Indië. Na hun contractperiode , waarvan ik de duur niet ken, kwamen ze terug naar Nederland en woonden in Heemstede aan de Spoorlaan nummer 11. Het huwelijk was kinderloos gebleven en ik logeerde vaak bij hen.
In 1942 duiken Riek en Lou onder in Leersum. Via een dagboekje, wat ons na de oorlog toegestuurd werd en wat karige mondelinge informatie komen we te weten dat ze verraden zijn. Ze zaten ondergedoken op een boerderij met een groep van zo'n vijftien mensen. Rika beschrijft in haar dagboekje, ze is dan tweeendertig jaar oud, de spanningen, de angsten en de hoop uit die dagen. Hier volgt de volledige tekst van het dagboekje -12 februari tot 10 maart 1943. Ik heb het woordelijk overgenomen en hier en daar ter verduidelijking , tussen haakjes voorzien van enig commentaar.
12 februari 1943
Brief ontvangen van Jo en Truus
Fam. gelukkig goed gezond.
Wacht verder bericht af
14 februari
H. op bezoek met vrouw
gepandoerd.(een populair kaartspelletje in die tijd)
V. niet gekomen
15 februari
Hele dag in de kou. Bezoek geweest van 3 uur tot 11.
een beroerde dag geweest. (als er bezoek kwam moest je je verbergen en doodstil zijn zodat het bezoek niet wist dat er onderduikers in huis waren. Het was vaak geen verwarming )
16 februari
Charkof gevallen.(een stad in Rusland) Dr. geweest over operatie gesproken >na oorlog= Heel erg. D. en nicht komen zuurkool eten. heb er geen zin in. Viel later mee. Bezoek uit Barneveld, weer in de kou. =s Avonds gepokerd beneden,vroeg naar bed.
18 februari
Fijn! Brief van Jaap.(haar broer Jacob van Gelder)
De kachel brand. Rusland goed. Tunis schiet niets op.
Lou bij D. op bezoek. Met Tine gepatienced. Erge hoofdpijn
12 uur naar bed.
19 februari
Weer een dag dichter bij de bevrijding. Voel me nog steeds blij om de brief. Tamelijk prettige dag.Vanavond bezoek. Borduur voorlopig niet meer. Tante Jane. Verstandhouding tusschen R. en mij gelukkig goed half 12 naar bed.
20 februari
Heerlijke fietstocht gemaakt naar Immikhuizerberg.(plaats in de nabije omgeving)
Heb genoten, thuisgekomen voelde me melancholiek, dacht aan alles wat we nu moeten missen. Dag verder rustig doorgebracht. Gelezen. Uit de tijd, toch wel mooi. 11 uur naar bed. Lou wil foto maken.@ Hilda van Suylenburg@. (feministische roman van Mw. Cecile Goekoop - de Jong van Beek en Donk.)
21 februari
Zondag. Vanmorgen Aheerlijk@ rustig gezeten. Echt zondag ziekjes vanmiddag. Dirk en Janet zijn gelukkig beneden gebleven. Vanavond J. en D. Gezellig zitten praten. Koffie niet te genieten, melkpoeder! half twaalf naar bed.
Persoonlijke gedachte: Hoe werkt je geest als je zo moet leven? Wordt je wereld niet erg klein. Wat doet het met je geest als je voortdurend in angst leeft? Waar hou je je aan vast? Wat is wel en niet belangrijk voor je. Zijn kleine dingen die dan heel onbelangrijk lijken wel opeens heel belangrijk omdat dat het enige is wat je nog hebt?
22 februari
Bah wat een dag. Ze heeft weer een bui om te schieten. Geen stom woord gezegd de hele dag. Gelukkig was ze vanavond uit. In Tunis gaat het slecht. Hopeloos. Elke dag hoop je dat het opschiet en nu weer deze tegenslag. Het om de moed erbij te verliezen. Ga naar bed, =t is half 10.
23 februari
,,Ze" is nog steeds kwaad, nu ze moet maar zien dat ze weer goed wordt. Het gaat om brood bonnen welke we naar moeder (schoonmoeder) willen sturen en nu we ze zelf willen, denkt ze dat we haar wantrouwen. We wachten maar af hoor. Ik neem wel valeriaan (Een in die tijd veel gebruikt.) en zij heeft maar te zeggen wat ze wil. D. heeft mooie boeken gebracht. Heb fijn zitten lezen. 10 uur naar bed.
24 februari
Hevige scene geweest. Ze heeft gezegd dat we weg moeten. Zijn vreselijk nerveus.
Vanmiddag was Frans er en heeft met haar gesproken. Later is ze bijgedraaid. Ik weet nog niet of we blijven. Hopelijk wel, ondanks alles, want waar moeten we naartoe. Was die oorlog maar afgelopen, =t is soms bijna niet meer uit te houden.
Bed 12 uur. Tine was op bezoek.
25 februari
Een prettige dag. Alles is weer goed -geestelijk. Druk werk gehad met strijken kamer doen enzo. We komen weer een beetje op dreef.
26 februari
Heerlijke fietstocht gemaakt naar P.
Ze waren erg aardig. Vond het leuk ze weer eens te spreken. Vanavond Dr. op bezoek. 12 uur naar bed. ,,Ze@ is weer helemaal de oude.
27 februari
Hr. D. jarig morgen. Vanavond op bezoek geweest. Gezellig. Vanmiddag J. en L. op bezoeki. Een gewone dag van theedrinken en borduren. Lou was in geen goede stemming. Hij moet er eens wat vaker uit. Verder niets. naar bed.
28 februari
Weer een Zondag. Vanmiddag heeft ze bezoek gehad van 3 tot 7 uur. Eindeloos. Toen vlug gegeten en naar Lr. op bezoek. Ze is vreeschlijk aardig en geeft alles wat ze heeft. AZij@ was echter weer eens vervelend. Overal aanmerkingen op en zeuren dat de oorlog nog lang niet afgelopen is. Hoop dat ze morgen weer opgeknapt is. 12 uur naar bed.
1 maart
Philip is jarig. Een nare dag voor hem. Ze heeft weer geen goeie bui. Hebben een theelichtje gegeven en moest wel bijdraaien. Vroeg naar bed.
2 maart
Heb een teekeningetje gemaakt voor haar. Is ze mee in haar schik. De bui is weer rustiger. Lou was naar Lr. blij dat hij er even uit was. Tine op bezoek, ze praat veel te veel. Verheft alles. Zij is al naar bed, ik ga ook 11 uur. Welterusten, maf ze.
3 maart
Vanmorgen wilde de kachel niet.
=s middags boven gezeten. Prettig zitten teekenen. Frans is gekomen met heerlijke biefstuk. Haar nichtje heeft een baby gekregen. Lou was schaken en Tine was hier. We hebben gejokerd, =t is nu al 12 uur. Gauw naar bed.
7 maart
Een paar dagen niets gebeurd als eten, slapen en borduren. Vandaag en gister prachtig weer, zoodat je er naar snakt er uit te komen. Steeds denk ik aan mijn eigen huis, en hoe goed we het hadden. Ik kan er toch zo naar verlangen weer vrij te zijn. Dinsdag gaan we een paar dagen naar D. Zijn we er gelukkig even uit. Er had vandaag iets zullen gebeuren in de oorlog. 1260 dagen na het uitbreken. Morgen moet de kamer een goeie beurt wil ze om 7 uur op,moeten wij het ook natuurlijk. Ietwat gewoon, de dag duurt al zoo lang. Afijn, zoo gaan we maar verderen hopen dat het ons gegeven mag zijn deze oorlog met allen die we lief hebben, te overleven.
9 maart
Alles hebben we verhuisd (het betreft hier waarschijnlijk een interne verhuizing, in de boerderij zelf), het was een ontzettend werk, en ze heeft alles een goeie beurt gegeven en gejammerd over een scheurtje en een krasje. Als Duyvette er niet was geweest, was het hopeloos mis.
We waren er allen erg moe van. Om half 8 kwamen Pater en Djerk ons halen. We vonden het leuk dat de ene meekwam. Het was donker toen we aankwamen. en we werden hartelijk ontvangen. Ik heb slecht geslapen, was veel te moe en niet gewend om samen in 1 bed te slapen.
10 maart
Om 8 uur opgestaan. Lekker ontbeten met een gebakken ei en toen met Pater te veld een heerlijke wandeling gemaakt. =s Middags in de zon zitten lezen. Er kwam visite en moesten we tot 6 uur buiten blijven, wat niet meeviel. =s Avonds weer onverwacht bezoek en moesten we in de kelder, wat gelukkig niet lang duurde. Toen met Maartje in de keuken gezeten en lekker shool(?) gedronken en kastanjes gegeten tot de visite wegging. Was toch nog wel gezellig.
Nu volgt het gedeelte waarin ze beschrijft dat er een infiltrant van de Duitsers zijn intrede doet.
We krijgen vanavond een logee..
Een jongen van vijftien jaar komt een maand bij ons. Hij is erg pedant, maar heeft een goed verstand. Liever zijn we alleen, maar hij moet er ook door net als wij. Ofschoon het niet meevalt, steeds met 3 mensen in een kamer opgesloten te zitten en geen moment alleen te zijn. Maar het is allemaal moeilijk.
In de oorlog gaat het slecht. In Tunis weer teruggeslagen. Zo krijg je het gevoel dat het nog jaren duurt en lijkt het of je geen toekomst meer hebt. Of het allemaal is afgelopen en alleen nog maar ellende en dood wacht. Het duurt te lang. En zij (onbekend persoon*) maakt me nog nerveuzer, zegt niet eens meer te geloven dat de geallieerden winnen.
Wat verlang ik naar mijn familie. Geef God dat we elkaar in gezondheid terug mogen zien.
Na enige tijd kwamen de Duitsers dan ook huiszoeking doen. Ze vonden echter niets, want iedereen zat goed verstopt in de schuilplaats. Toen de Duitsers alweer buiten waren heeft hij, volgens het verhaal het dakraam geopend en geroepen: Hier zitten ze Het Dagboek houdt dan ook prompt op.
Ome Lou en Tante Riek zijn beiden vergast in Sobibor op 28 mei 1943.
Moge hun ziel opgenomen zijn in de bundel des levens.Omein.