De synagoge aan de Hofstraat

Het gebouw aan de Hofstraat werd aan het begin van de negentiende eeuw aangekocht. Tot dan toe was het in gebruik als woonhuis. Het pand werd betrokken en verbouwd. Sindsdien fungeerde het als synagoge voor de kleine joodse gemeenschap van Alkmaar.

Het was op de laatste sjabbat van februari 1942 – zaterdag 28 februari 1942 – dat een tiental agenten onder leiding van de inspecteur der politie Ten Bensel de Hofstraat binnentrok en tijdens de viering van dienst de deuren van de synagoge opende. Op hoge toon gelastte Ten Bensel, hij was lid van de NSB en sympathiseerde openlijk met de Duitsers, de dienst te staken. Het gebouw werd ontruimd, de synagoge verzegeld.

Enkele dagen later ontving de joodse gemeente een schrijven van de Joodsche Raad voor Amsterdam, gedateerd 3 maart 1942. In navolging van Zaandam en Hilversum dienden de joden van Alkmaar hun woonplaats per 5 maart 1942 te verlaten en onderdak te zoeken ‘in een der drie Joodschen wijken’ in Amsterdam.

In de late namiddag van de 3^de maart 1942 kwam joods Alkmaar in de synagoge bijeen (hiervoor moest de verzegeling worden verbroken) om geïnformeerd te worden over de komende ‘evacuatie’. Het was de laatste bijeenkomst – met enige ceremonie werd het licht door rabbi Abraham de Wolff uitgedaan.

Na de uittocht van de Alkmaarse joden viel de synagoge ten prooi aan speculatie en plundering. In de Hongerwinter werd al wat brandbaar was uit het gebouw gehaald. Het pand raakte geheel in verval. Na tien jaar leegstand werd het complex in 1952 verkocht aan de Baptistengemeente. Ruim zestig jaar hielden de Baptisten hier hun kerkdiensten.

Op initiatief van Loes Citroen startte de Stichting Alkmaarse Synagoge (SAS) in 1997 een actie om het gebouw weer in eigendom te krijgen. Sinds 2007 vond intensief overleg plaats tussen de gemeente Alkmaar, de SAS, de Baptistengemeente en de woningcorporatie Van Alckmaer voor Wonen. Dat leidde aan het eind van 2009 tot een overeenkomst, werd de synagoge officieel overgedragen aan de SAS en konden de grootschalige werkzaamheden van start gaan. Er volgde een twee jaar durende renovatie. Op 15 december 2011 vond de feestelijke heropening van de synagoge plaats. Bij wijze van symboliek werd het gedoofde licht uit de oorlogsjaren opnieuw ontstoken door Dylan Andrew Klein, achterkleinzoon van de laatste rabbi van Alkmaar, Abraham de Wolff.

Op de glazen namenwand in de synagoge – onthuld in 2012 – staan de namen vermeld van de joodse inwoners van Alkmaar die zijn weggevoerd en niet meer terugkwamen.

Bronnen:

-Baar, J. van, De Familie Drukker en de tragiek van joods Alkmaar. Alkmaar, 2020

-Baar, J. van, De vervolging van joods Alkmaar. Alkmaar, 2023

-Post, P., Alkmaarse synagoge na 70 jaar heropend. In: Ik was erbij. Oorlogsverhalen uit Alkmaar en omgeving. Alkmaar (2022), pag 234-237

-Roozendaal, C., Ralling, O. en Baalen,  R. van, De Synagoge. Een herbestemming avant la lettre. In: Levend Alkmaars erfgoed. Herbestemming van alle tijden. Redactie: Odwin Ralling en Gonna de Reus. Alkmaar (2011), pag 99-119