De foto dateert vrijwel zeker uit het voorjaar van 1930. Een familie-portret in zwart en wit. Een redelijk welgestelde middenstandsfamilie lijkt het. De foto komt uit de nalatenschap van mijn vader Heinz die midden achter staat, dan bijna 17 jaar oud. Zijn haar is geknipt in een stijl die op dat moment in het Ruhrgebied kennelijk in de mode is: kort, platgekamd haar met een scheiding, de beide zijden van het hoofd bijna kaal. De haardracht doet huiveringwekkend Duits aan voor wie weet wat er maar enkele jaren later stond te gebeuren. Heinz kijkt star voor zich uit, en hij is niet de enige. Voor Heinz zitten zijn grootouders, naast hem staan en zitten aan weerszijden ooms en tantes en zijn ouders. Voor hen zitten vier jongens op een kleedje.
Op de foto poseren 17 personen. Ze zijn voor deze gelegenheid naar Denekamp gekomen uit Almelo, Enschede en Dortmund. Waarom? Naar hun gezichten te oordelen eerder voor een begrafenis dan voor een heuglijk feit. Toch is deze foto naar alle waarschijnlijkheid de enige overgebleven getuigenis van het robijnen huwelijksfeest van mijn overgrootouders. Isaak ten Brink en Hannchen Kleeblatt waren in 1890 getrouwd.
Wie goed kijkt ziet aan de bovenrand van de foto, op het raam boven de toegangsdeur, het onderste derde deel van een woord, in zeven hoofdletters: LAGERIJ. De eerste letter mist of is op de foto niet zichtbaar. In Joods leven in Denekamp staat het facsimile afgedrukt van een getuigschrift dat mijn overgrootvader Isaak op 28 juli 1934 ten behoeve van ‘Mej. G. Schiphorst’ schreef. Zij heeft hem ‘gedurende 5 achtereenvolgende jaren steeds eerlijk en trouw gediend, zoowel in de huishouding (die zij geheel alleen heeft beheerd), alsook als hulp in de zaak’. Ik ontleen niet weinig trots aan de vaststelling dat mijn overgrootvader in 1934 in een vast, regelmatig en goed leesbaar schuin handschrift keurig Nederlands schreef. Hij ondertekende het getuigschrift met
I. ten Brink,
Cafe & Slagerij,
Brinkstraat 73,
Denekamp.
Overgrootvader Isaak was veehandelaar en, tot mijn niet geringe verbazing, kroegbaas: caféhouder aan wat vroeger de ‘Achterste Brink’ werd genoemd. Een slimme combinatie, want in die tijd werden de handslagen waarmee een koop werd gesloten vaak in ’t café geslagen… of beklonken. Pas later (maar zoals wij op de foto zien: uiterlijk in 1930) begon hij een slagerij – naast het café? Daar is de foto dus genomen, pal voor de ingang van café-slagerij Ten Brink. Links naast de ingang is een geëmailleerd bord nét niet leesbaar, het lijkt of er ALMELOSCHE BIEREN staat. In mijn geboorteplaats Almelo had ene Hagendoorn in die tijd inderdaad een Bier- en limonadefabriek.
De achterste rij, zeven personen, staat. Daarvoor zitten zes personen op thonetstoelen. Helemaal vooraan de vier jongens op de grond. In het midden het robijnen bruidspaar. Zij hellen een tikje van elkaar af, de fragiel ogende Hannchen naar links, de forse Isaak naar rechts. Zij heeft een bos grijs haar, zijn hoofd is alleen aan de voorste helft kaal. Naast hen aan weerszijden twee mannen, achter hen staan drie mannen en, aan de flanken, links én rechts twee vrouwen. Opvallend is dat de vier getrouwde dochters van het robijnen huwelijkspaar allen staan, op de achterste rij. Hun mannen zitten voor hen.
Vijf vrouwen, acht mannen en vier jongens. De complete familie gevat in een zorgvuldig gecomponeerd symmetrisch beeld, een statige foto. Ieder van de mannen draagt een stropdas en bij drie van hen is een pochet zichtbaar. Onder het colbert dragen allen (behalve, misschien, mijn dan nog jonge vader) een vest, in drie gevallen blinkt tussen colbert en vest een gouden ketting waaraan ongetwijfeld een gouden horloge hangt. Dat van mijn grootvader heb ik nog steeds in bezit. Van de zittende mannen heeft alleen mijn overgrootvader zijn colbert niet losgeknoopt, het spant strak om zijn buik en de gouden ketting blijft daardoor verborgen.
Achter de foto is de choreografie voelbaar die aan het sluitermoment vooraf is gegaan. Wie voerde de regie? De onbekende fotograaf? Of één van de familieleden? Of misschien wel enkele van hen, met de onvermijdelijke irritaties als gevolg? Zou iedereen daarom zo strak kijken, behalve de derde jongen van links? Ik zal het nooit weten.
Midden in beeld zit het robijnen bruidspaar, omringd door hun vier getrouwde dochters, hun twee nog ongetrouwde zonen, vier schoonzonen en vijf kleinzonen. De dochters staan twee-aan-twee aan de linker en rechterflank. Voor hen zitten hun echtgenoten twee-aan-twee aan beide zijden van het jubilerende paar. Midden achter staat de oudste kleinzoon, op de grens van puberteit en volwassenheid, geflankeerd door zijn twee ongetrouwde ooms. En vooraan zitten de jongste vier kleinzonen. De symmetrische compositie is bij nadere beschouwing allesbehalve toevallig.
De achterste rij, waar de vier dochters en twee zonen staan, bepaalt ook de volgorde van de voorste rij, waar de echtgenoten van de vier dochters zitten. Er zal ongetwijfeld zijn overwogen de kinderen naar anciënniteit te placeren. In dat geval zou de volgorde van links naar rechts zijn geweest: Julia, Rosalie, Mauritz, Zelma, Julius, Adela. Maar als Heinz op de achterste rij moest staan (waar anders?) – waar dan, tussen Mauritz en Zelma? Het is duidelijk dat is gekozen voor symmetrie: Heinz tussen de twee ongehuwde zonen in het midden van de achterst rij, de dochters aan de uiteinden van de rij. Maar er blijft één ongerijmdheid: de volgorde die ik in dat geval zou verwachten, Julia was immers het eerstgeboren meisje, is: Julia, Rosalie, Mauritz, Heinz, Julius, Zelma, Adela. Waarom staat Rosalie uiterst links, gevolgd door Julia? Ook dat zal ik nooit weten.
Uiterst links zien we het echtpaar Rosalie (38) en Josef (53) Rosenbaum. Zij zijn uit Dortmund gekomen. Hun zoon Walter, acht jaar, zit rechts vooraan. Naast Rosalie staat Julia, mijn grootmoeder, haar man Adolf Löwenhardt zit voor haar. Julia is op het moment van de foto precies even oud als het huwelijk van haar ouders, 40 jaar. Adolf is 46. Ook zij wonen in Dortmund. Dan achter het jubileumpaar de drie ongetrouwde mannen, twee zonen met in hun midden de oudste kleinzoon: Mauritz (36), Heinz (16, zoon van Adolf & Julia) en Julius (32). Rechts van hen de derde dochter Zelma (34), getrouwd met de voor haar zittende Abraham de Leeuw (44). Zij wonen in Enschede. En tenslotte uiterst rechts de vierde dochter, Adela (28) met haar man Iwan de Leeuw (36), uit Almelo. Behalve Josef zijn alle mannen veehandelaar of slager – of beide. Hun vrouwen doen de huishouding, zorgen voor de kinderen en helpen in de winkel. De twee schoonzonen Bram en Iwan de Leeuw zijn neven van elkaar uit de Almelose De Leeuwfamilie, getrouwd met twee zusjes Ten Brink. Iwan is bovendien een jongere broer van Arnold de Leeuw, wiens honden u op foto 1 hebt gezien.
Geheel links vooraan, in wit hemd en met kuif, zit Werner, de jongste zoon van Adolf en Julia, dan tien jaar oud. Hij is naast mijn vader de enige van het zeventiental die ik persoonlijk heb gekend. Werner overleed in 2006 op 86-jarige leeftijd. Naast hem zitten de broers Maurits en Izaak de Leeuw, zonen van Zelma en Abraham uit Enschede. Naar alle waarschijnlijkheid zit Izaak, geboren in augustus 1921, meteen naast Werner en is Maurits, links van hem, de jongen met een witte kraag en het begin van een glimlach. Hij is op het moment van de foto twaalf jaar.
Foto Familiearchief Löwenhardt