Addition

In het programma Open Joodse Huizen 2019 wordt onder de titel Deze ontspoorde wereld | Het oorlogsdagboek van Paula Bermann het verhaal verteld van Paula van Es-Bermann die voor en tijdens de onderduik een dagboek bijhield. 

Paula Bermann woonde samen met haar man Coen van Es en drie kinderen, Hans, Inge en Sonja, aan de Valeriusstraat 135-huis.

Tijdens de oorlogsjaren schreef ze over het leven in bezet Nederland. Ze was politiek zeer goed geïnformeerd en beschreef het dagelijks leven in Amsterdam en vanaf 1942 in onderduik in Jutphaas gedetailleerd. In het dagboek schrijft ze over haar angsten en verlangens, en haar weerzin tegen een opgelegde dubbele identiteit: zowel Duits als Joods. Als Duitse werd ze gewantrouwd, als Joodse opgejaagd.

Het dagboek eindigt abrupt: voorjaar 1944 werden Paula, Coen en Inge verraden, opgepakt en via Westerbork naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Sonja, die met haar ouders in Jutphaas was ondergedoken, zat op dat moment op een andere plek.

In Bergen-Belsen stierf Coen op 21 januari 1945 aan tyfus. Zes dagen later pleegde Paula in het kamp zelfmoord. Hun drie kinderen overleefden de oorlog.

Paula’s dagboek is eind 2018 uitgegeven als ‘Deze ontspoorde wereld. Het oorlogsdagboek van Paula Bermann’ (Uitgeverij Balans).