Jozef Hirsch wordt geboren in 1888 als van David Hirsch en Judith Rudelsheim. Jozef heeft twee zussen die beide als baby sterven. Wat bij Samuel Michael, een ander kind uit dit gezin, opvalt is dat er wel een geboorteakte is, maar een inschrijving in het bevolkingsregister ontbreekt. Ook een overlijdensakte ontbreekt. Samuel Michael emigreert in 1914 naar Groot-Brittannië maar of hij de oorlog overleefd heeft, is onbekend gebleven. Zoon Zadok Salomon overlijdt in kamp Westerbork. Abraham en Rosette worden tijdens de oorlog in vernietigingskampen omgebracht. De ouders van Jozef overlijden in 1913 en 1923.
Jozef wordt geboren in Amsterdam en groeit op in de Rapenburgstraat, nummer 45. Op driejarige leeftijd verhuist hij met het hele gezin mee naar de Prinsengracht 54. Zijn vader is eerst winkelbediende en wordt later als diamanthandelaar geregistreerd. Op basis van niet nader toegelichte lichamelijke gebreken wordt Josef in 1907 vrijgesteld van dienstplicht. Het Militieregister vermeldt dat hij 1 meter 73 lang is en ten tijde van de keuring werkt als diamantbewerker.
Op onbekende datum, maar in elk geval sinds 1917, woont Jozef enige tijd met zijn moeder en zus Rosette op de Swammerdamstraat nummer 20 I. In deze periode is hij kantoorbediende. Na de dood van zijn moeder blijven hij en zijn zus tot april 1929 op dit adres wonen. Zijn zus verhuist op enig moment naar de Blasiusstraat 67 I en Jozef verblijft korte tijd op een adres aan de 2e Helmerstraat. Daarna voegt hij zich bij zijn zus op haar nieuwe adres. Ook zijn broer Zadok Salomon komt bij hen wonen. Voor hij opgenomen wordt in Het Apeldoornsche Bosch in februari 1936 verhuist Jozef nog zes maal. In het bevolkingsregister en op zijn persoonskaart staat dat hij in juli 1937 wordt opgenomen. Mogelijk betreft het een eerste en tweede opname. Over zijn ziektebeeld is niets bekend, behalve dan dat hij in het sanatorium wordt opgenomen. Jozef blijft (in elk geval na de tweede opname) tot aan zijn dood aaneengesloten als patiënt in Het Apeldoornsche Bosch.
In november 1942 ontvangt geneesheer-directeur Jacques Lobstein (1883-1945) van dr. A.G. Audier, inspecteur van het Staatstoezicht op Krankzinnigen en Krankzinnigengestichten, een strikt vertrouwelijk bericht. Hoewel Audier lid is van de NSB vertelt hij de geneesheer-directeur dat de nazi’s het plan hebben opgevat om Het Apeldoornsche Bosch te ontruimen. Deze waarschuwing wordt later echter vanwege vervoersmoeilijkheden weer ingetrokken. Maar de waarschuwing dat er ontruimd gaat worden, wordt een maand later door Audier herhaald. Het bestuur van de inrichting neemt geen zichtbare maatregelen, als dit al mogelijk zou zijn geweest. De patiënten zijn om twee redenen een doelwit: ze zijn Joodse en ‘krankzinnig’.
Ondanks de waarschuwingen zijn er ook signalen dat de patiënten en het personeel nog steeds veilig zijn. Geneesheer-directeur Jacques Lobstein houdt er rekening mee dat de inrichting tot een getto gemaakt kan worden als een ander instituut in zijn geheel ingekwartierd zou worden op het terrein van Het Apeldoornsche Bosch bijvoorbeeld.
In de nacht van 21 op 22 januari 1943 jagen de nazi’s zover bekend 1080 patiënten uit bed en transporteren ze per vrachtwagen naar station Apeldoorn. Het bestuur van het Centraal Israëlitisch Krankzinnigengesticht (CIK) stuurt op 22 januari 1943 onmiddellijk een brief naar diverse instanties en personen: ,,Tot ons leedwezen zien wij ons verplicht u te berichten, dat in den voormiddag van heden de patiënten van het Apeldoornsche Bosch, de Sanatoriumafdeelingen en het Paedagogium Achisomog, met ons onbekende bestemming op transport zijn gesteld." Op het moment dat bezorgde familieleden naar patiënten naar het zorgterrein bellen, antwoordt een Duitse soldaat, in de rol van centralist: “Der ist im Himmel ... Heute morgen aufgeflogen".
Eenmaal aangekomen op het station wacht een lange goederentrein die alle patiënten, enkele dorpelingen en een deel van het verplegend personeel rechtstreeks naar vernietigingskamp Auschwitz deporteerd. De officiële sterfdatum van Jozef is 25 januari 1943.
Bronnen: Stadsarchief Amsterdam.
16 april 2023