Op 23 april 1943 bepaalde de Duitse bezetter dat er geen Joden meer in Den Haag mochten wonen. Toosje was ondergedoken bij weduwe Johanna van Steensel aan de Speijkstraat in Den Haag, maar begin 1943 werden Toosje, Eddy en Mirjam verraden. Ze werden opgehaald en Eddy en Mirjam werden rechtstreeks naar Westerbork gestuurd. Toosje kwam, na een dag in de gevangenis te hebben gezeten, terecht in de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam, waar Walter Süskind beheerder was. De Schouwburg fungeerde op dat moment als verzamelpunt voor alle Amsterdamse Joden.
Uit de crêche gesmokkeld
Na ongeveer een maand in het kinderdagverblijf te hebben doorgebracht, werd Toosje door de NV Group, een onderdeel van het studentenverzet, het kinderdagverblijf uit gesmokkeld, en naar een adres gebracht waar nog 15 tot 20 joodse kinderen verborgen waren. Van daaruit werd ze samen met Marcus Roodveldt, een van de kinderen uit deze groep, naar de familie De Haan in Brunssum gebracht.
Brunssum, Limburg
Hauke en Trijntje de Haan, beiden in de vijftig, woonden in Brunssum met hun 20-jarige zoon Ruurd. Hauke werkte in de gordijnindustrie, terwijl Trijntje huisvrouw was. De zoon, Ruurd, had zich niet gemeld voor dwangarbeid in Duitsland en moest zich dus vaak verstoppen.
De familie was calvinistisch, in een rooms-katholiek gebied. In de loop van 1943 stemde de familie de Haan mee in, op voorstel van hun dominee, de achtjarige Cato (Toos) van Praagh op te nemen, waarbij ze het persoonlijke risico volledig beseften. Toos werd hartelijk verwelkomd door de familie de Haan en voelde zich al snel thuis. Ze mocht door het hele huis spelen, maar altijd onder toezicht. Na een aantal maanden werden de buren Toos wantrouwend en begonnen ze onderling te praten. Het werd toen verstandig geacht haar naar een andere schuilplaats te verplaatsen.
Toos verloor het contact met de familie de Haan na haar immigratie naar Israël in 1958. Zowel Max als Toos hebben weer contact gelegd met behulp van een KRO-televisie zoekprogramma 'Spoorloos'. Op 23 maart 2004 erkende Yad Vashem Hauke de Haan en Trijntje Haan de-Geertsma als Rechtvaardigen onder de Volkeren.
Rechtvaardigen onder de volkeren, geëerd door Yad Vashem, zijn niet-joden die grote risico's hebben genomen om joden te redden tijdens de Holocaust. Redding nam vele vormen aan en de Rechtvaardigen kwam uit verschillende naties, religies , rangen en standen. Wat ze gemeen hadden, was dat ze hun joodse buren beschermden in een tijd waarin vijandigheid en onverschilligheid de overhand hadden.
Enschede, Overijssel
Toen het duidelijk werd, dat de buren van De Haan achterdochtig werden ten aanzien van Toosje, werd ze in de zomer van 1943 naar Enschede, naar de familie Apperloo gebracht. Het gezin Apperloo bestond uit vader, moeder en zes kinderen en woonde aan de Molukkenstraat 10 in Enschede. Vader Marten Apperloo was actief in het verzet en hoorde van dominee Vogel dat er voor een groep kinderen, waaronder Toosje, naar een onderduikadres werd gezocht. Toosje werd door Marten mee naar huis genomen. Aan de kinderen werd verteld dat Toosje een nichtje uit Den Haag was. Vanaf die tijd behoorde ze tot het gezin. Ze ging naar school en speelde op straat met kinderen uit de buurt.
Na het einde van de oorlog kreeg de familie Apperloo bericht dat de moeder, oma en zusje waren gedeporteerd en vermoord. Alleen haar vader Maurits van Praagh heeft de oorlog overleefd en haalde Toosje op uit Enschede.
In 2001 ontving Jan Apperloo een telefoontje van de redactie van omroepbedrijf K.R.O. Toosje was op zoek gegaan naar de families, Van Steensel, De Haan en Apperloo in samenwerking met het team van het TV programma Spoorloos van de K.R.O. en in 2004 kwam het verzoek van Yad Vashem om opa en oma Apperloo te mogen eren met de titel ‘Rechtvaardige onder de volkeren’. In 2005 vond de uitreiking van deze onderscheiding plaats in de synagoge van Leiden.
Meer info op https://toosje.jimdofree.com/nederlands
English version at https://toosje.jimdofree.com/