Twee Pogingen in Precies Drie Weken
Andries Mozes Groenewoudt werd geboren in Amsterdam, op 4 januari 1887. Het ouderlijk gezin woonde toen aan de Rapenburg in Amsterdam, op nr. 69.
Wie het Amsterdams Gemeentearchief doorzoekt met de zoekterm 'Andries Mozes Groenewoudt' vindt iets opmerkelijks en vrij zeldzaams: een onvoltooide huwelijksacte, opgesteld op woensdag 5 juni 1907. De personalia van Andries Mozes Groenwoudt zijn genoteerd. We lezen dat zijn vader, Mozes Andries, agent van politie was. Zijn moeder heette Schoontje; Schoontje Mesritz.
Maar toen de ambtenaar van de burgerlijke stand toe was aan het noteren van de personalia van de bruid stopte hij plotseling, midden in een zin. Er staat een groot kruis door de hele pagina, en, onderaan de pagina, een aantekening dat er sprake was van een "abusieve inschrijving".
Wat was er aan de hand?
Dat komt boven tafel in het verhaal van zijn geliefde Rebecca Roet (geb. 3 juni 1886). En het verhaal van het leven van Andries Mozes Groenewoudt, zoals dat uit de archiefgegevens naar voren komt, is het verhaal van zijn leven samen met Rebecca. We verwijzen daarom voor dit deel van het verhaal van Andries Mozes graag naar het verhaal van Rebecca Roet (geb. 3 juni 1886 in Amsterdam).
Hier vermelden we slechts dat Andries zijn geliefde Rebecca precies drie weken later trouwde, op woensdag 26 juni 1907. Bij zijn tweede poging was het raak.
Sigarenmaker, Venter
Uit de huwelijksactes van 1907, en uit de geboorte actes van zijn zoons, weten we verder dat Andries Mozes sigarenmaker was, zeker vanaf zijn 20e, in 1907.
Vanaf oktober 1934, dus vanaf zijn 47e, tot en met 1942, was hij houder van een vent vergunning. Blijkens zijn vergunningskaart handelde hij afwisselend in bloemen en planten, in kunstbloemen en lompen, metalen en gedragen kleding. Hij woonde in die tijd met zijn gezin in de Lepelstraat en in de Weesperstraat in Amsterdam. We lezen op deze kaart dat de betaaldatum elke 8e van de maand was.
Sta een moment stil bij het idee dat in de tijd van Andries Mozes Groenewoudt lompen -- dat zijn oude kleren -- kennelijk zoveel waarde hadden dat je er een handeltje in kon beginnen: daar werden vergunningen voor afgegeven. En de vergunninghouder moest kennelijk maandelijks betalen voor de vergunning.
Het vakje 'portret' op de ventvergunning van Andries Mozes, voor de pasfoto, bleef altijd leeg. We weten niet hoe hij er uit zag. Wel werd in enig stadium, op de ventvergunning, achter de voornamen 'Andries Mozes', een hoofdletter 'J' gestempeld.
Sperr, Werkkamp, Deportatie
Bij het schrijven van deze biografie was nog niet precies vastgesteld wanneer Andries vanuit uit Amsterdam is gedeporteerd.
Wel is duidelijk dat Andries in 1942 in het zogenaamde 'Joodse Werkkamp' Kremboong verbleef, boven Hoogeveen, in Drenthe. Dit staat vermeld op de kaart van de Joodse Raad, die op naam van Andries staat. Dat wil zeggen: de kaart staat op naam van 'Andries M. Groenewoudt'. Dit is een aanwijzing dat hij 'Andries' werd genoemd, zoals wij hier ook doen.
Van werkkamp Kremboong, in het bijzonder van de mannen die er werkten, zijn foto's bewaard gebleven. We weten niet of Andries een van de mannen op de foto's is. Maar dankzij deze foto's krijgen we wel een algemene indruk van hoe deze mannen er uit zagen. Zie hiervoor "Bronnen", onderaan deze pagina.
Op de kaart van de Joodse Raad staat voorts vermeld dat Andries' inwonende zoon Isaac voor de "weermacht" werkte in de Hollandia-Kattenburg fabrieken. Er staat dat er daarom een sperr is verleend: uitstel van deportatie. Deze sperr had kennelijk betrekking op Andries: het staat op zijn kaart vermeld.
Het Einde
Andries Mozes kwam op 2 en 3 oktober 1942, waarschijnlijk te voet, vanuit het Joodse Werkkamp Kremboong naar Westerbork. Kort daarna, op 16 oktober werd Andries op transport gesteld naar Auschwitz. We stellen vast dat zijn sperr al begin oktober was ingetrokken.
Zijn naam staat inderdaad op de uitgaande transportlijst van 16 oktober 1942; dit betrof de trein vanuit kamp Westerbork naar vernietigingskamp Auschwitz (bron: collecties Kamp Westerbork). De deportatie van Andries Mozes Groenewoudt naar Auschwitz werd dus al voor 17 oktober in gang gezet, en kan dus geen direct verband hebben gehad met de tragische geschiedenis rond Hollandia-Kattenburg, daar deze zich pas vanaf 17 oktober 1942 ontvouwde.
Andries Mozes Groenewoudt is op 19 oktober 1942 omgebracht, kennelijk direct na aankomst in Auschwitz, op 55 jarige leeftijd.
Bronnen:
Geboorteacte: 4 januari 1887. Vader Mozes Andries was agent van politie:
https://amsterdam-city-archives.transkribus.eu/document/1931866/pages/15
Militie register: op 28 december 1906, sigarenmaken en "tot den dienst aangewezen". Met een van lengte 1.714 m was Andries de langste van deze pagina in het milititeregister:
https://archief.amsterdam/indexen/deeds/98533455-a004-56a3-e053-b784100ade19
De onvoltooide huwelijksacte:
https://amsterdam-city-archives.transkribus.eu/document/2335434/pages/44
De huwelijksacte 26 juni 1907:
https://amsterdam-city-archives.transkribus.eu/document/2335418/pages/28
Vent vergunning, 1934 - 1942:
https://archief.amsterdam/indexen/deeds/8013bb68-894c-43db-8dec-c1b7aca6512c
Transport data:
https://collecties.kampwesterbork.nl
Kaart Joodse raad: hierop staat o.a. dat Andries in 1942 in het Joodse Werkkamp Kremboong in Drenthe heeft gezeten, tot 2 oktober 1942. Waarschijnlijk is hij op 2 en 3 oktober lopend van Kremboong naar Westerbork overgebracht. Op de zelfde kaart staat ook dat zijn zoon Isaac voor de wehmacht werkte in de Hollandia Fabrieken in Kattenburg. Daardoor was hij gesperrt, zo staat er. De kaart is gedateerd "8.10.1942" :
https://collections.arolsen-archives.org/en/document/130297750
Informatie over Joods Werkkamp Kremboong is te vinden op:
https://joodsewerkkampen.nl/overzicht-joodse-werkkampen/kremboong
Deze website toont ook foto's genomen in Kremboong, op het tabblad 'archief'. We weten niet of Andries Groenewoudt een van de mannen op de foto's is. Maar de foto's geven wel een algemene indruk van de mannen die daar waren, en van hoe ze er aan toe waren.
Datum en plaats van overlijden:
https://collections.arolsen-archives.org/en/document/5149193
Registratie van overlijden Stadsarchief Amsterdam:
https://archief.amsterdam/indexen/deeds/98533420-ebba-56a3-e053-b784100ade19
Acte bevolkingsregister waaruit blijkt dat Andries Mozes een broer Isaac had (geb. 31 januari 1892); zijn jongste zoon werd naar deze broer vernoemd:
https://archief.amsterdam/indexen/deeds/3f45e1d1-87d5-4d7e-ac5c-664f0ab93892
NOTEN:
Bij aangifte van de geboorte van zijn zoons Joseph (24 augustus 1913, op zijn 26e), Mozes Andries, Salomon (27 maart 1919, op zijn 32e) en Isaac (20 november 1921, op zijn 34e), gaf vader Andries Mozes als beroep "sigarenmaker" op.
Details over de tragedie bij Hollandia-Kattenburg, inclusief sleutel data. De hele zaak kwam niet voor 17 oktober 1942 in gang:
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/750/hollandia-kattenburg