Open Joodse Huizen is een programma van kleinschalige, particuliere herdenkingsbijeenkomsten in huizen, waarin herinneringen aan gebeurtenissen en mensen worden opgehaald op de plek waar de geschiedenis zich afspeelde. Het joodse leven voor, tijdens en vlak na de oorlog in deze huizen staat centraal. Tijdens Open Joodse Huizen komt de geschiedenis van een huis tot leven. Op en rond 4 en 5 mei vertellen directe getuigen, nazaten, kenners of huidige bewoners verhalen over vervolging, verzet en bevrijding aan de hand van foto’s, films, dagboekfragmenten, gedichten, literatuur en muziek. Iedereen is welkom om te luisteren, mee te praten en te herdenken.
Hoe ziet een Open Joods Huis eruit?
Elke bijeenkomst begint met het noemen van de namen van de mensen die op het bewuste adres worden herdacht. Vervolgens vertelt iemand in 15 tot 20 minuten zijn/haar levensverhaal en licht zijn/haar persoonlijke motivatie toe om dit verhaal te vertellen. Hierna hebben de bezoekers 15 tot 20 minuten om te reageren, vragen te stellen of op een andere manier bij te dragen aan de herdenking. Na maximaal 45 minuten wordt de bijeenkomst afgerond, zodat bezoekers op tijd op een volgend adres kunnen zijn. Bij elke bijeenkomst staan persoonlijke herinneringen centraal: niet alleen het oorlogsverhaal komt aan bod, maar er wordt ook verteld over het voor- en naoorlogse joodse leven. Betrokkenheid van de bewoners, de buurt en vrijwilligers is van essentieel belang bij de bijeenkomsten: het project wordt door de gemeenschap gedragen.
Het ontstaan van Open Joodse Huizen
2011: Posteractie in Amsterdam
In 2011 ontdekte reclameman Frits Rijksbaron via www.joodsmonument.nl dat zijn huis joodse bewoners had gehad. Dat bracht hem op het idee om 'joodse huizen' tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei zichtbaar te maken in het straatbeeld. In samenwerking met het Amsterdams 4 en 5 mei comité, Mediamatic en het Joods Historisch Museum werd begin mei een Parool-bijlage verspreid. Daarin zat een poster met de tekst Dit is een van de 21.662 huizen waar Joden woonden die in de Tweede Wereldoorlog werden vermoord.
In de bijlage waren alle 21.662 Amsterdamse adressen uit het digitale monument afgedrukt. Dit zijn dus alle adressen waarop in 1940 en 1941, voor het begin van de deportaties, joodse bewoners geregistreerd stonden. De huidige bewoners van die adressen werden opgeroepen om de poster in de meidagen voor het raam te hangen. Hoewel hier niet massaal gehoor aan werd gegeven, maakte de actie veel los. Veel bewoners van joodse huizen, die zich daarvoor niet bewust waren van de geschiedenis van hun huis, gingen zich verdiepen in het verhaal van de voormalige joodse bewoners.
2012: Eerste editie Open Joodse Huizen in Amsterdam
De reacties van bewoners op de posteractie inspireerden Denise Citroen tot het ontwikkelen van het concept van Open Joodse Huizen: persoonlijke verhalen over het joodse leven voor en tijdens de vervolging, verteld op de plek waar de mensen over wie het gaat hebben geleefd.
"Een huis is op zijn eigen manier een verhalendrager en het is mooi om dat één keer per jaar te belichten", aldus Citroen.
Citroen houdt zich al jaren bezig met de erfenis van de Tweede Wereldoorlog en in het bijzonder met de jodenvervolging. Ze coördineerde in de jaren '90 het verzamelen van de Nederlandse getuigenissen van overlevenden van de Sjoa voor het Survivors of the Shoah Visual History Foundation (ook bekend als 'Spielberg project') en houdt zich ook al jaren bezig met de (joodse) geschiedenis van haar eigen buurt, de Amsterdamse Plantage. (Lees het interview met Denise Citroen over Open Joodse Huizen, door Max Arian in het Auschwitz Bulletin, januari 2015).
Denise vond een partner in het Joods Historisch Museum. Het museum beheerde sinds 2006 het digitaal joods monument, en riep daarnaast in 2010 ook een aanvullende community-website in het leven om de persoonlijke reacties, vragen en aanvullingen van online bezoekers van het monument te verzamelen.
Sinds april 2016 zijn deze websites samengevoegd in het joodsmonument.nl. De kleinschalige bijeenkomsten van Open Joodse Huizen, waarbij ruimte is voor reacties, vragen en aanvullingen van de bezoekers sluiten daar mooi op aan.
Herdenken op huiskamerniveau
Anat Harel, namens het Joods Historisch Museum projectleider van Open Joodse Huizen, vertelt:
"Op joodsmonument.nl zien we hoe de Sjoa tot op de dag van vandaag doorwerkt en mensen bezighoudt. Mensen vinden op deze site waardevolle informatie en leggen contacten die heel belangrijk voor hen zijn. Datzelfde gebeurt tijdens Open Joodse Huizen, maar dan in een huiskamer in de buurt. Het mooie is dat ook bezoekers die denken mijlenver weg te staan van de geschiedenis van de Sjoa geraakt worden door de nabijheid van de persoonlijke verhalen. Open Joodse Huizen legt een verbinding tussen de Sjoa en het leven anno nu."
Impressies van een aantal jaren Open Joodse Huizen
Op 4, 5 en 6 mei 2012 organiseerden het Joods Historisch Museum, de Hollandsche Schouwburg en 4 & 5 mei Comité Open Joodse Huizen. Op 22 locaties in Amsterdam werden persoonlijke verhalen verteld over oorlog, bevrijding, herdenking en verwerking. Maar liefst 1500 bezoekers kwamen of op de herdenkingen. Veel bezoekers waren (vroegere) buurtbewoners, verre verwanten of kennissen van de mensen die herdacht werden of anderszins betrokken. Maar er was ook belangstelling uit Groningen, Amersfoort en Den Haag.
Video-impressie van de eerste editie Open Joodse Huizen in Amsterdam, 2012
Op de website Open Joodse Huizen zijn meer video-impressies uit andere jaren en plaatsen te zien.
Verhaal over de Plantage Middenlaan
Harry en Sieny Cohen (inmiddels in de 90) vertellen tijdens Open Joodse Huizen 2014, in de Voormalige Hervormde Kweekschool, aan de Plantage Middenlaan 27, over wat er zich aan de overkant, in de Hollandsche Schouwburg, afspeelde. Sieny werkte in de crèche en Harry had een baantje bij de Joodsche Raad, waardoor zij veel kinderen hebben kunnen redden.
Nederland, Amsterdam, 4 mei 2014 Harry en Sieny Cohen (inmiddels in de 90) spreken in de Voormalige Hervormde Kweekschool, aan de Plantage Middenlaan 27, over hun ervaringen tijdens de oorlog. Sieny werkte in de creche en Harry had een baantje bij de Joodsche Raad, waardoor zij veel kinderen hebben kunnen redden. www.openjoodsehuizen.nl
Wens: uitgroeien tot nationale traditie
Na de eerste editie van Open Joodse Huizen in Amsterdam zocht het Joods Historisch Museum particulieren en/of lokale organisaties die ervoor voelden Open Joodse Huizen op te zetten in hun woonplaats. In 2013 werd Open Joodse Huizen vervolgens in totaal zes plaatsen georganiseerd door lokale werkgroepen, die inhoudelijk en praktisch door het Joods Historisch Museum werden ondersteund. Overal werden de bijeenkomsten goed bezocht, indrukwekkende verhalen verteld en bezoekers ontroerd. Sinds het ontstaan van Open Joodse Huizen groeit het aantal deelnemende steden jaarlijks. In 2016 werden programma’s georganiseerd in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag/Scheveningen, Groningen, Appingedam, Alkmaar, Deventer, Gouda, Hoorn, Leeuwarden, Winsum, Utrecht, Winterswijk, Bergen op Zoom en Vught/Den Bosch. Het is de wens en ambitie van het Joods Historisch Museum om de Open Joodse Huizen te laten uitgroeien tot een nationale traditie op en rond 4 mei.
In de loop der jaren is het concept van Open Joodse Huizen uitgebreid en worden naast joodse verhalen ook lokale geschiedenissen van verzet, onderdrukking en vervolging verteld, zoals in de programma’s Huizen van Verzet (o.m. Amsterdam) en Huizen van de Razzia (Rotterdam).
