Verhaal

Verraad van volle broer Jacob of halfbroer David?

Door: Mary Pauw

Het verhaal dat Jacob van Dijk en zijn gezin verraden zouden zijn door zijn volle zus Ans van Dijk, is onder andere afkomstig uit het boek Vogelvrij van Sytze van der Zee. Hij baseert zich op een verklaring van Piet Schaap: “Ze heeft haar eigen familie verraden. Ik meen dat het haar broer was met zijn vrouw en kind die waren ondergedoken in de Swammerdamstraat.” Van der Zee vervolgt met zijn eigen conclusie dat het Jacob betrof. “Schaap, zelf een meedogenloze jodenjager die geen genade kende, had het over haar broer Jacob, diens vrouw Marianne en hun drie kinderen.” 
Mogelijk wist Van der Zee niet dat Ans van Dijk nog twee halfbroers had: David en Maurice. 

Het schijnt dat Koos Groen in zijn eerste versie uit 1994, van Een prooi wordt dader, met de titel Hoe slachtoffers daders werden, er ook van uit ging dat met de broer Jacob bedoeld werd. Groen heeft het boek grondig herzien, aangezien er veel meer archiefmateriaal openbaar was geworden. Hij kwam in 2016 tot de conclusie dat Jacob en zijn gezin op ‘reguliere’ wijze op transport zijn gegaan. 
“De Joodse Raad bestaat niet meer. In de tweede helft van mei 1943 had de SD het slotoffensie tegen de Joden ingezet. Het merendeel van de 15.000 vrijstellingen voor de medewerkers van de Raad vervalt. De leiding moet zelf aanwijzen wie er onmisbaar is. De ongelukkigen moeten zich op 25 mei melden. Dat doet bijvoorbeeld Jacob van Dijk (36), ooit handelaar in kousen en sokken, de oudste broer van Ans. Zijn functie als assistent-rayonleider van deJoodse Raad in de Transvaalbuurt is kennelijk niet belangrijk genoeg. Met hem gaan naar Sobibor zijn vrouw Marianne Levij (34), hun dochters Rachel (10) en Kathe (6) en zoon Aron (14). Op 9 juli worden ze vergast.”

Over David en zijn gezin kunnen we in de vernieuwde versie het volgende lezen: “Op donderdag 6 juli 1944 arresteert de SD David van Dijk (23), kapper, zijn vrouw Johanna Margarethe van Dijk-Vleeschhouwer (31) en hun dochtertje Anna Maria (2). David is een halfbroer van Ans. Heeft zij dit verraad op haar geweten? Het is in elk geval nooit onderzocht. In haar dossier ontbreekt elk bewijs daarvoor - er zijn alleen aanwijzingen. Zo verklaart Piet Schaap tijdens zijn eerste verhoor over Ans van Dijk, in oktober 1945, ongevraagd dat ze haar broer, schoonzus en hun kindje heeft aangegeven. ‘En wij vonden het vreselijk,’ voegt hij er huichelachtig aan toe. Tijdens haar berechting herhaalt hij zijn beschuldiging. Dit wordt bevestigd door haar vriendin Mies de Regt. Ans ontkent het niet.”

Dat Piet Schaap aangeeft dat de broer ondergedoken zat in de Swammerdamstraat duidt ook op David. Jacob woonde met zijn gezin in de Danie Theronstraat 12-I en was dus niet ondergedoken. Dat is de plek waar de struikelstenen voor hen zijn geplaatst.