Hier, op deze plek (Nic. Maesstraat 63), raken onze voetstappen die van
Samuel, Kaatje, Esther en Judith. Net zoals wij hier zijn komen aanlopen,
hebben zij dat ook gedaan.
Ons samenzijn vandaag, ruim 80 jaar later, verbindt ons met hen.
Samen met onze ouders kwamen Ronald, Yonne en ik bij Roos en Fons.
Maar dat onze overgrootouders en oudtantes ook in dit huis hadden geleefd
en van hieruit verdwenen, daarover hoorden wij niet. En daarom wisten wij
ook niet dat onze oma en haar broers Juda, Joseph (of Joop zoals hij
genoemd werd) en Maurits hier vaak gelopen moeten hebben als zij hun
ouders en zussen bezochten. Vanzelfsprekend kwam mijn vader hier bij zijn
grootouders en tantes en zag daar natuurlijk ook zijn neven Sam en Marcus
en nichtjes Heintje, Kitty, Jetty en Vonnie. Maar dat realiseerde ik me pas
nadat Vonnie mij familiegebeurtenissen vertelde van lang geleden. Door die
verhalen komen ze tot leven en heel dichtbij.
Kleindochter en nicht Yvonne Hes is de enige van ons die herinneringen
heeft aan Samuel en Kaatje en aan Esther en Judith. Von wat is het fijn dat jij
en Kees hier bij kunnen zijn. En dat jij je herinneringen met mij deelde. Het
kan bijna niet anders dan dat het hier een ontmoetingsplaats is geweest van
de Hes leden. En nu treffen wij, de nazaten van Samuel en Kaatje, elkaar op
dezelfde oude verzamelplaats opnieuw. Net zoals onze voorouders dat eens
deden.
Ik denk dat de meesten van jullie wel weten dat Samuel fruithandelaar was.
Maar wat een verrassing om dan in het Westfries Archief documenten uit
1916 te zien waar de fa. Maase uit Schellinkhout heeft genoteerd:
Op 8 november fruit verkocht aan S. Hes te Amsterdam. Verzonden op 9
november voor een totaalbedrag van hfl 85,16 met de melding ‘voldaan’.
Esther was costumière en had, heel modern, haar atelier op de Nic.
Maesstraat. Dat was praktisch omdat ze ook mantelzorger voor haar ouders
was. Wanneer Maurits, Lidy en Vonnie korte uitstapjes maakten, ging Esther
vaak mee. En Von is, zo vertelde zij mij, naar haar tante Esther vernoemd:
Yvonne Esther.
Judith bleek talenten te hebben als actrice. Omdat Von mij dat vertelde, kon
ik gericht gaan zoeken en vond ik mooie foto’s en recensies. Judith, een
vrouw met mooi lang zwart haar zo herinnert Von zich haar tante.
Op de stoep van het laatste woonadres van Saartje Neeter-Ensel, zij is een
zus van overgrootmoeder Kaatje ligt een Struikelsteen. Ik was benieuwd wie
de aanvrager was en dat vond ik op de site ‘Goudsmetaheerhuis’ (een
Metaheerhuis –Beet Tahara, Huis der Reiniging, is een gebouw waar je naar
toe gebracht wordt als je als Jood komt te overlijden. Daar wordt je, onder
het uitspreken van gebeden, ritueel gewassen, aangekleed en in de kist
gelegd). In Gouda is Soesja Citroen initiatiefnemer en coördinator bij de
aanpak en plaatsing van Stolpersteine. Voor elk van de 389 vermoorde
Goudse Joden is op de stoep van het huis waar zij hebben gewoond een
Stolpersteine geplaatst. En op die zelfde site vond ik het gedicht
Stolpersteine van Klara Smeets, een van de stadsdichters van Gouda. Dat
wil ik voordragen omdat het een heel mooi gedicht is en omdat die
familieverbindingen mij ontroeren. Saartje, de zus van overgrootmoeder
Kaatje. Saartje waar onze oma Betje veel mee optrok en op wie ze zeer
gesteld was. En de bijzondere band die Vonnie en haar moeder hadden met
de toenmalige verloofde van de vermoordde Maurice, een zoon van Saartje.
Voor ik afsluit met het gedicht wijs ik op iets opvallends. We zagen dat in de
Struikelsteen van Maurits op het Leidseplein dezelfde datum is gegraveerd
als die in de stenen van zijn ouders. Aan hun levens gaven Samuel, Kaatje en
Maurits ieder een heel eigen invulling. Ook hun laatste levensdagen waren
totaal verschillend. Maar aan hun bestaan kwam op exact dezelfde dag een
einde.
Stolpersteine van Klara Smeets
op de plek waar deze steen spreekt
krijgt een mens zijn wezen terug
uit de letters van zijn naam
herrijzen stofloos stil zijn benen
armen, handen, zijn gelaat
alsof hij hier ineens weer staat
alsof hij na te zijn verdreven
eindelijk terugkeert naar de plaats
waar zijn alles achterbleef
zonder het te weten
en tenslotte deed een nieuwe tijd
zijn bestaan vergeten
tot vandaag hem bij ons terugbrengt
een mens die moest verdwijnen
verschijnt in dit herdenken
maart 2024,
Paula Fagorson-Polak
Verhaal