INLEIDING
De gemeente Heemstede heeft in 1995 de herinneringslijst 'In-Memoriam 1940-1945' opgesteld, waarop vermeld 188 omgebrachte of vermiste Heemsteedse oorlogsslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog. Het aantal niet-joodse slachtoffers bedraagt 48. Geen van de personen staat als vermist vermeld op deze lijst.
Het aantal op de herinneringslijst vermelde omgebrachte of vermiste joodse slachtoffers bedraagt 140. In totaal staan op deze lijst 3 personen als vermist vermeld: twee mannen en een vrouw. Opmerkelijk is dat 1 vermiste persoon op de lijst gewoonweg is doorgestreept!
De 3 op de gemeentelijke herinneringslijst vermelde vermiste personen zijn:
- Hugo Bacharach (geboren 01-09-1875 te Wiesbaden),
- Hedwig Elisabeth Sara Cohn-Loewenstein (geboren 28-12-1883 te Keulen),
- Moritz Otto Israel Kauffmann (geboren 31-03-1879 te Hamburg).
Hans Krol, voormalig directeur van de Heemsteedse Openbare Bibliotheek en (mede-)schrijver van diverse historische artikelen en boeken, heeft zeer recent deze lijst op zijn weblog geplaatst en daarmee het lot van de omgebrachte Heemsteedse joden nog eens nadrukkelijk onder mijn aandacht gebracht.
Dr. Wim de Wagt, kunsthistorisch auteur en journalist, heeft een artikel geschreven over 'De familie Baruch, de Heemsteedse joden en de Holocaust'. Ook hij constateerde dat er nog steeds op de lijst 'In Memoriam' van de gemeente Heemstede vermiste personen staan.
Ook op de website van het mooie virtuele Joods Monument staan de namen van de drie genoemde vermisten vermeld. Echter eveneens zonder bekende sterfdatum. M.b.t. deze specifieke gevallen bood de site dus helaas geen soelaas. Hetzelfde gold voor de, aan het virtuele Joods Monument gerelateerde virtuele Community Joods Monument.
De Community Joods Monument en het Joods Monument functioneren overigens prima en voorzien duidelijk in een behoefte. De behulpvaardige redactie bestaat geheel uit vrijwilligers.
DESKRESEARCH
Na 67 jaar wist de gemeente Heemstede kennelijk dus nog steeds niet of Hugo Bacharach, Hedwig Loewenstein en Moritz Kauffmann de oorlog al dan niet hadden overleefd.
Deze nog steeds bestaande onwetendheid, ongeinteresseerdheid en onduidelijkheid was een doorn in mijn oog en ik was dan ook de mening toegedaan, dat deze situatie niet langer mocht blijven voortbestaan.
Er bleek reeds veel historisch materiaal aanwezig te zijn.
Derhalve heb ik volstaan met een bescheiden deskresearch (bureauonderzoek) uitgevoerd in de vorm van een secundaire analyse van diverse bestaande bronnen, artikelen en websites. Het internet speelde daarbij een belangrijke rol.
Het onderzoeksresultaat is ter beoordeling eerst voorgelegd aan de heren Hans Krol en Wim de Wagt. Twee Heemstedenaren, die deskundig zijn op het gebied van o.a. de historie van Heemstede. Aan hen is voor hun medewerking dank verschuldigd. Verder is dank is verschuldigd aan de heer Jeff Overste (Community Joods Monument/Joods Historisch Museum) voor zijn waardevolle adviezen en ondersteuning.
SYSTEMATISCH GEORGANISEERDE VERJAGING EN MOORD
Veel van de Heemsteedse joden waren in de dertiger jaren van de vorige eeuw uit Duitsland gevlucht.
Op 28 juni 1940 moesten de, na 1 januari 1933 Duitsland verlaten hebbende joden, zich binnen 8 dagen melden aan het politiebureau.
M.i.v. 30 september 1940 moesten alle joden die na 1 januari 1933 uit Duitsland waren gevlucht de kuststrook verlaten; 122 joden vertrokken uit de gemeente Heemstede.
Eind april-begin mei 1942 vind er een verplichte 'evacuatie' plaats van de resterende joden uit de kuststreek. Met een koffer, met daarin slechts een deken, wat kleding en brood voor een dag, moesten zij zich in de Haarlemmerhout verzamelen. Hier stonden trams klaar om hen naar station Haarlem te vervoeren. Vandaar ging het met de trein naar Amsterdam en na een tijdje werd men vanuit de tot verzamelplaats 'ingerichte' Hollandsche Schouwburg overgebracht naar het kamp Westerbork in de provincie Drente. Westerbork diende als centrale verzamelplaats voor de transporten in goederenwagons naar de Duitse vernietigingskampen. Er werd door de instanties heel systematisch te werk gegaan.
De meeste joodse Heemstedenaren zijn omgebracht in Auschwitz en Sobibor.
TWEE PERSONEN VERMOORD EN EEN OVERLEVENDE
Het resultaat van het onderzoek is, dat er nu eindelijk helderheid is gekomen met betrekking tot het lot van de laatste drie vermiste joodse Heemstedenaren.
- Hugo Bacharach is geboren op 1 september 1875 in Wiesbaden. Hugo had ook nog een zus die Els heette. Hij is op 9 juni 1908 in Schoneberg (Duitsland) gehuwd met Bertha Marianne Fraenkel. Op 6 oktober 1934 woonden beiden al in Heemstede in de Jan Steenlaan 21. Op 19 september 1940 zijn zij verhuisd naar Hilversum naar het adres Joh. Geradtsweg 165.
Van Bertha was bekend dat zij was omgebracht in Auschwitz in september 1942.
De overlijdensdatum van Hugo Bacharach is niet officieel vastgesteld. Informatie uit de Cartotheek van de Joodsche Raad geeft aan dat Hugo Bacharach op 4 september 1942 op transport is gegaan. Op een kaart aanwezig bij de International Tracing Service te Arolson wordt september 1942 Auschwitz als mogelijke overlijdensmaand en overlijdensplaats genoemd.
(Bron: Cartotheeek van de Joodsche Raad, ITS Arolson).
- Hedwig Elisabeth Sara Cohn-Loewenstein (roepnaam Lieschen) is in Keulen geboren op 28 december 1883 . Zij was de echtgenote van Max Cohn. Op 6 maart 1938 zijn zij uit Keulen vertrokken naar Maastricht waar ze dus eerst ook nog gewoond hebben.
In november 1939 verhuisde Hedwig samen met Max naar Heemstede en ging daar wonen op het adres Amarylluslaan 16. Op 12 oktober 1940 is zij uitgeschreven en vertrok zij samen met Max naar Hilversum.
Van Hedwig is nu het volgende bekend: Zij is op dezelfde datum als Max, op 20 januari 1944, in Westerbork op transport gesteld: het transport verliep van Westerbork via Theresienstad naar eindstation Auschwitz.
Op een lijst wordt het aldus vermeld:
'Transport XXIV/2, č. 134 (20.01.1944 Westerbork -> Terezín) Transport Et, č. 1037 (23.10.1944 Theresienstadt -> Auschwitz) ermordet'.
Van haar echtenoot Max was wel al bekend dat hij op 25-10-1944 was omgekomen. Hij is vermoord.
Naar nu dus blijkt is Hedwig eveneens vermoord en gezien haar transportgeschiedenis (zie voornoemd transportschema Hedwig = transportschema van Max) zal dat met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid eveneens gebeurd zijn op 25 oktober 1944.
- Moritz Otto Israel Kauffmann is geboren op 31 maart 1879 in Hamburg. Hij trouwde in Hamburg op 9 november 1918 met Johanna Louise Stilke. Moritz was notaris (Dr.).
Na de Kristallnacht (nacht van 9 op 10 november 1938) werd Moritz opgepakt en opgesloten in concentratiekamp Sachsenhausen, dat vlak bij Berlijn lag. Op 10 juni 1939 verhuisde hij vanuit Hamburg naar Heemstede en ging wonen in de Meindert Hobbemastraat 13. Hij is vervolgens op 23 oktober 1940 verhuisd naar Hilversum. Moritz heeft kennelijk ook nog gewoond op de Meentweg 2 in Naarden.
Moritz blijkt na de oorlog te zijn teruggekeerd naar Duitsland.
Moritz Otto Kauffmann is in Bad Pyrmont overleden op 17-07-1962. Bad Pyrmont is nota bene een jumelagegemeente van de gemeente Heemstede.
Moritz heeft dus als enige van de voornoemde vermisten de oorlog overleefd.
TIJD VOOR EEN HEEMSTEEDS HOLOCAUST-GEDENKTEKEN
De gemeente heeft destijds afgezien om - ter nagedachtenis van de in de Tweede Wereldoorlog omgebrachte joodse medeburgers een gedenkteken te plaatsen in de openbare ruimte. In plaats daarvan werd er een roodkleurig herinneringsstenciltje uitgegeven met daarin op de laatste bladzijden vermeld de namen van de in de oorlog omgekomen en vermiste joodse Heemstedenaren.
In Groenendaal op de Vrijheidsdreef staat het op 4 mei 1948 opgerichte Vrijheidsbeeld. De inscriptie op het voetstuk luidt: '1940 - 1945'. Op het Vrijheidsbeeld staan de namen van 45 omgebrachte Heemstedenaren vermeld. Echter de namen van de overige 140 omgebrachte (joodse) Heemstedenaren en 23 omgebrachte joodse onderduikers staan er niet op vermeld.
En dat is vreemd.
Het is in het jodendom van belang dat het lichaam van de overledene na de dood begraven wordt, en dat het graf ongeschonden blijft. Van vrijwel alle Holocaustslachtoffers zijn echter geen stoffelijke resten overgebleven. Daarom is een gedenkplek met een gedenkteken, die de namen vermeldt, zo belangrijk. Niet alleen om te laten zien welke personen zijn omgebracht, maar ook ter vervanging van een grafzerk. Een plek waar volgens joods gebruik een steentje neergelegd kan worden. Een plek, die er niet alleen is om te gedenken en te herdenken, maar ook een plek waar men - met name ook de jeugd heel nadrukkelijk kunnen ervaren tot welke verschrikkelijke gevolgen een oorlog kan leiden.
Ik hoop dat de gemeente Heemstede, i.c. de gemeenteraad, op korte termijn alsnog besluit om nabij het Vrijheidsbeeld (of anderszins op een mooie plek) een monument te plaatsen met daarop vermeld de namen van de 140 omgekomen joodse Heemstedenaren alsmede van de 23 joodse onderduikers. Ter nagedachtenis van een groep mensen (waaronder meer dan twintig kinderen) die op een systematische wijze de dood is ingejaagd en waar ook de gemeente Heemstede (onder leiding van de fanatieke NSB-burgemeester Van Riesen) gedurende de oorlogsjaren plichtsgetrouw aan heeft meegewerkt.
Over de wijze waarop een gedenkplek zou kunnen worden ingericht kan de Stichting Nationaal Comite 1945-1945 adviseren.
Met deze stichting is recent overleg gevoerd en zij heeft meegedeeld desgewenst bereid te zijn om een adviserende rol te spelen m.b.t. de inrichting en vormgeving van een gedenkplek resp. gedenkteken.
In 2015 is het 70 jaar geleden dat de oorlog is afgelopen. Dat zou een mooie gelegenheid zijn om een Holocaust-gedenkteken te onthullen
NASCHRIFT:
Hans Krol heeft mij in kennis gesteld van het feit dat er mogelijk nog een vermiste persoon is, die niet op de herinneringslijst van de gemeente Heemstede voorkomt.
Deze persoon is Heinz Hirsch.
Heinz Hirsch is geboren in Münster op 22 maart 1905. Maker van kunstnijverheidsartikelen. Hij woonde in Heemstede in de Landzichtlaan 31.
Echtgenote was Marie Frank en hun zoontje heette Carl.
Van Heinz Hirsch is bekend dat hij op 22 juli 1942 vanuit de Landzichtlaan 31 vertrokken is naar Amsterdam.
Op gerenomeerde sites als www.communityjoodsmonument.nl en Akevoth staat vermeld dat Heinz Hirsch op 7 september 1942 in Auschwitz is overleden. Echter, volgens het bevolkingsregister van de gemeente Heemstede is Heinz Hirsch op 18 juli 1945 naar Heemstede teruggekeerd.
Onduidelijkheid dus nog over het lot van Heinz Hirsch.
Derhalve zal een en ander op zeer korte termijn nader worden onderzocht o.a. in overleg Hans Krol alsmede met de redactie van de Community Joods Monument.
Vervolg Heinz Hirsch: Inmiddels via diverse oproepen bekend geworden dat Heinz Hirsch de oorlog heeft overleefd en na de oorlog is teruggekeerd naar Heemstede. Hij is voor de tweede keer getrouwd met Elisabeth Smit en heeft uit dat huwelijk twee dochters gekregen t.w. Hannie en Ineke Hirsch. Met Hannie heb ik contact gehad. Ineke woont thans in de Verenigde Staten.
Heinz Hirsch is op 2 februari 1976 overleden.
Het Joods Monument en Akevoth hebben inmiddels e.e.a. gerectificeerd.
Carl en zijn moeder Marie zijn in Auschwitz vermoord op 7 september 1942. Carl is niet ouder dan 9 jaar geworden...
Op verzoek van de heer De Vries uit Delfzijl zijn inmiddels eveneens toegevoegd aan de Heemsteedse lijst van omgebrachte joden (i.c. de Heemsteedse In Memoriam-lijst) zijn tante en oom i.c het echtpaar Rika en Louis Broekman-van Gelder. Rika en Louis woonden van 24 mei 1939 tot 20 oktober 1940 in Heemstede. Rika is geboren op 25 december 1910 in Groningen omgebracht in Sobibor op 28 mei 1943. (Bron: Joods Monument).
Louis is geboren op 13 juli 1910 in Apeldoorn en omgebracht eveneens in Sobibor op 28 mei 1943. (Bron: joods Monument).
HOLOCAUSTGEBED:
http://yizkor.ort.org:8081/html/holoprayer_th.shtml
GERAADPLEEGDE BRONNEN:
- In Memoriam, gemeente Heemstede, mei 1995.
- In Memoriam, SDU Uitgeverij, Den Haag, 1995.
- Tijdschrift 'Heerlijkheden' nr. 150. Uitgave Historische Vereniging Heemstede Bennebroek.
-Tijdschrift 'Heerlijkheden' nr. 152. Uitgave Historische Vereniging Heemstede Bennebroek.
- Lijst van omgekomen joodse oorlogsslachtoffers. Weblog van Hans Krol gewijd aan 'bibliotheken, boeken en verzamelen alsmede aan historisch Heemstede en Zuid-Kennemerland '.
Zie: http://ilibrariana.wordpress.com/2012/04/09/lijst-van-omgekomen-joodse-burgers-1942-1945/
- De familie Baruch, de Heemsteedse joden en de Holocaust. Wim de Wagt. In: tijdschrift 'Heerlijkheden' nr. 150. Uitgave Historische Vereniging Heemstede Bennebroek.
- Wiesbadener Opferliste. Paul Lazarus Stiftung. Zie: webpagina: www.kristallnacht1938.org/list/b.html
- Gepubliceerde lijst op webpagina: www.kristallnacht1938.org/list/b.html
- Gepubliceerde lijst op webpagina: http://www.holocaust.cz/de/victims/PERSON.ITI.2184092
- Informatie van Hans Krol d.d 24-04 2012 mede op basis van onderzoek van Vic Klep inzake houding van de Heemsteedse politie gedurende de oorlogsjaren.
- Namenlijst september 2005. Verein zur Geschichte der Erforschung der Juden in Blankenese. Zie ook webpagina: http://www.viermalleben.de/4xleben/namensliste.htm.
- Overleg d.d. 20 april met de heer Rutger van Krieken van de afdeling Onderzoek en Advies van het Nationaal Comite 4 en 5 mei d.d. 20 april.
- Volkskrant van 6 oktober 2011. http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/2954924/2011/10/06/Mogelijk-Holocaust-museum-in-Hollandse-Schouwburg.dhtml
- Wikipedia, Jad Wasjem . Zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Jad_Wasjem
- http://www.communityjoodsmonument.nl
- http://www.joodsmonument.nl
- Yad Vashem, Israel. Zie: http://www.yadvashem.org
- Cartotheek van de Joodsche Raad.
- International Tracing Service te Arolson.
- Joods Historisch Museum.
-----------------------------------------------------------------------------
Harald B. van Perlstein
Heemstede, 19 februari 2014