Doorleren?
Salomon Groenewoudt werd op 27 maart 1919 geboren in de Foeliedwarsstraat, nr. 31, te Amsterdam, als zoon van Andries Mozes Groenewoudt en "zijne echtgenoote Rebecca Roet". Zijn vader gaf bij aangifte van de geboorte als beroep 'sigarenmaker' op. Salomon werd vernoemd naar de oudste broer van zijn moeder.
Volgens het militieregister genoot hij zes jaar lager onderwijs. We zien hier dat er eerst '7' was genoteerd, maar dat is veranderd in '6', en in de zelfde inkt staat daaronder genoteerd "doorl.". Had Salomon op een traject van doorleren gezeten? Of had hij dat misschien gewild, of wilde hij alsnog doorleren?
Hoe het ook zij, zijn registratiekaart voor de militaire dienst vermeldde op 2 maart 1939 dat Salomon fietsjongen was, voor een banketbakkerij. Op de achterzijde van deze kaart zien we dat hij met ingang van 3 april 1939 een jaar vrijstelling van militaire dienst kreeg, wegens kostwinnerschap.
Kostwinner
Laten we proberen na te gaan voor welk huishouden Salomon dan kostwinner was geworden.
Dat hij fietsjongen was staat ook op een registratie kaart in het Stadsarchief van Gemeente Amsterdam: daarop werd oorspronkelijk als beroep vermeld "fabrieksarbeider", maar dat werd doorgehaald en vervangen door "fietsjongen". (Zie, ook voor details, de bronnenlijst onderaan dit verhaal.) Volgens deze zelfde kaart woonde Salomon vanaf 13 april 1939 op het adres Weesperstraat 84 II. De kaart vermeldt daarboven het adres Weesperstraat 11 III.
De zelfde verhuizing staat vermeld op de gemeente registratiekaart van Salomon's ouders, Andries Mozes Groenewoudt (geb. 4 januari 1887) en Rebecca Groenewoudt-Roet (geb. 3 juni 1886).
Er zijn geen kinderen van Salomon vermeld.
Dit suggereert dat het kostwinnerschap van Salomon betrekking had op het gezin van zijn ouders, waarvan hij kennelijk nog deel uit maakte in 1939.
Vader Andries -- eertijds sigarenmaker -- dreef inmiddels een handeltje, op basis van een ventvergunning in afwisselend bloemen, kunstbloemen, lompen, oud ijzer en gedragen kleding. De oudste broer Joseph woonde op het zelfde adres, Weesperstraat 84; hij was boekbinder geweest, maar hij werkte nu als fietsknecht. Als we al een beeld krijgen van deze mensen, aan het eind van de jaren '30, dan is dat toch het beeld van een familie die de eindjes aan elkaar moest zien te knopen. Mensen die samen rond moesten zien te komen met wat ze konden verdienen uit de meest elementaire beroepen en baantjes.
Bezet, Razzia.
Volgens zijn dienstplichtkaart ging Salomon op 1 april 1940 ging alsnog in militaire dienst, ruim een maand voor de Duitse inval in Nederland. Op 25 mei 1940 werd Salomon met groot verlof huiswaarts gezonden. Nederland was bezet, door Nazi Duitsland.
Iets meer dan een jaar later, tijdens de tweede grote razzia in Amsterdam, op 11 juni 1941, werd hij opgepakt. Dit valt op te maken uit een notitie op zijn index kaart van de Joodse Raad. Daar staat "groep v. 11.6.41". Salomon was een van de ongeveer 300 jonge joodse mannen die bij die razzia tamelijk willekeurig werden opgepakt in de joodse buurt van Amsterdam. De razzia was een reactie van de bezetter op aanslagen door het verzet.
Mauthausen
De "groep v. 11.6.41", en zo ook Salomon, kwam in concentratiekamp Mauthausen terecht. Niemand van deze gedetineerden overleefde kamp Mauthausen. Dat was cf. het beleid van dat concentratiekamp. Gedetineerden verrichtten er levensgevaarlijke en uitputtende dwangarbeid in een steengroeve. Onderdeel van het beleid was ook dat de familie thuis bericht kreeg van overlijden, met een doodsoorzaak. Concentratie kamp Mauthausen had mede afschrikking en intimidatie van de gemeenschap thuis als doelstelling.
In het archief van concentratiekamp Mauthausen is gedocumenteerd dat Salomon Groenewoudt, op 5 augustus 1941 om 20 minuten over 10 is omgekomen. Hij was toen 22 jaar oud. Als doodsoorzaak is vermeld: "auf der Flucht erschossen".
Bronnen en Details:
Geboorteacte:
https://amsterdam-city-archives.transkribus.eu/document/2447235/pages/55
Dienstplichtkaart: zie foto's op de herdenkingspagina van Solomon op Joods Monument (Bron: Nationaal Archief):
https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.13.259
Militieregister.
Salomon had volgens deze inschrijving in het militieregister 6 jaar lager onderwijs genoten. Er lijkt bij te zijn aangetekend: "doorl." Stond dat voor 'doorleren'?
https://archief.amsterdam/indexen/deeds/98533453-7f18-56a3-e053-b784100ade19
Een registratie kaart in Gemeente Amsterdam Stadsarchief, waarop staat dat Salomon fietsjongen was, in plaats van fabrieksarbeider:
https://archief.amsterdam/indexen/deeds/985333f9-677b-56a3-e053-b784100ade19
Algemene informatie over de razzia op joodse mannen van 11 juni 1941 in Amsterdam:
https://www.annefrank.org/nl/timeline/71/razzia-op-joodse-mannen-in-amsterdam/
Salomon werd tijdens deze razzia opgepakt.
De razzia 11 juni 1941 wordt wel aangeduid als de 'tweede grote razzia' in Amsterdam:
https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/de-tweede-razzia-amsterdam/
Administratie concentratiekamp Mauthausen, waarin het overlijden van Salomon is geregistreerd. Als doordsoorzaak werd genoteerd: "auf der Flucht erschossen":
https://collections.arolsen-archives.org/en/document/131537136
De acte is getekend door Karl Schulz, hoofd van de politieke afdeling van concentratiekamp Mauthausen:
https://www.mauthausen-memorial.org/en/History/The-Mauthausen-Concentration-Camp-19381945/Prosecution-of-the-Perpetrators-in-the-Courts
Index kaart Joodse Raad. Hierop is aangetekend dat Salomon in de 'groep van 11 juni 1941' zat, en dat hij in Mauthausen is overleden:
https://collections.arolsen-archives.org/en/document/130297772
Acte van overlijden, burgerlijke stand Amsterdam. In de linker marge is genoteerd dat Salomon is overleden in Mauthausen. De actie is opgemaakt op 11 juni 1947. Middels een handgescheven correctie van het voorgedrukte jaartal is het jaartal van overlijden aangegeven in de kantlijn: 1941.
https://amsterdam-city-archives.transkribus.eu/document/2377505/pages/18