Sjabbesgoj

Sjabbesgoj

Vaak wordt mij gevraagd waarom ik in de Synagoge werk en of ik Joods ben geworden , of zelfs Joods ben. De waarheid, voor zover die bestaat, noem ik maar lots bestemming.
De geschiedenis begint in 1883. Dat is het jaar dat Jacob Hamel wordt geboren. Jacob Hamel werd in de jaren dertig de dirigent van AVRO's kinderkoor. Mijn grootvader (katholiek)werd in 1895 geboren. In de jaren 20 was mijn grootvader zanger en humorist woonachtig te Hilversum, In 1929 richt Jacob het kinderkoor op. Dat weet ik omdat mijn vader een certificaat heeft gekregen ter herinnering aan het 10 jarig bestaan van dat koor. (1939) Mijn vader en zijn broers en zussen zaten allen in op dat koor. Dat is vreemd, een Jood en een Katholiek samen ? Hoe zat dat ? Dat weet ik niet zeker maar gezien het feit dat zij beiden zangers waren moeten zij met 99% waarschijnlijkheid vrienden zijn geweest, op zijn minst hetzelfde cafe hebben bezocht. Uit de mhytes die over mijn grootvader de ronde doen is er een die verteld dat mijn arme grootmoeder Sientje altijd in de weer was met koken om dat al die arme radio artiesten over de vloer kwamen in de Sint Annastraat. (mijn grootvader was inmiddels een ondernemer geworden in het bezit van een auto !)
Mijn vader had het altijd over het feit dat hij een Katholiek- Joden jongetje was (en ook zanger) en dat hij een sjabbesgoj was. Hij ontstak de lichten bij zijn joodse buren.
Maar na de oorlog deden er de meest wilde verhalen rond over wat er allemaal niet was gebeurd in de oorlog. Het waren helden verhalen, verhalen ove de honger winter, verhalen over zijn poging om in 1944 de biesbosch over te steken, verhalen over de arrestatie van mijn Opa door de SD en zijn deportatie in 1944 naar Duitsland (wegens werk weigering) en geruchten dat hij terug was komen lopen samen met stadsgenoot Zvi Cohen. Vervolgens zijn de helden verhalen over zijn arrestatie door de nederlandse autoriteiten na zijn terug komst. Hij zou handel hebben bedreven met de Duitsers. De waarheid was dat hij illegaal handel had gedreven ten bate van een aantal Joodse Firma's (Hamel, Cohen) Na vier maanden werd uit hij gezuiverd en in de boekhouding lezen we: 16.000 guldens geroofd door den vijand.
Mijn grootvader had dus de oorlog overleefd, Jacob Hamel niet(sobibor 1943)
Maar over de oorlog werd dus veel gezegd maar niet en nooit niet over het lot van onze Joodse vrienden. Dat gebeurde pas in 1998.
Na lang aandringen liet mijn vader dan eindelijk zijn ouderlijk huis zien in Hilversum. Het lot wilde dat de oude buurvrouw nog steeds tegenover dat huis woonde en wij belden aan.
Het allereerste wat mijn vader vroeg: is er nog iemand terug gekomen ?
Neen , niemand.
Mijn vader had er 50 jaar over gedroomd deze ene vraag te stellen en het gevreesde antwoordt was bevestigend. Jammer , want nu zo blijkt klopt het antwoordt niet. De familie Cohen woont nog steeds in Hilversum.
En zo was mij het lot beschoren al ver voor mijn geboorte deel uit te maken van een ketting. Dan neemt het lot wederom een wending. In 1990 ontmoet ik een Joodse stadjer, Daniel, wij gingen als jonge ambitieuze kunstenaars de hemel bestormen, Daniel met Homunculus ik met mijn camera. Over wie we waren en waar we vandaan kwamen werd niet gesproken, dat hij Joods was is nooit bij me opgekomen. Wij, Daniel, Andrea en ik gingen een uitwisseling organiseren met Budapest ! 40 muzikanten kwamen naar Groningen. Wat een avontuur, langs de randen van de afgrond naar later bleek. En alhoewel wij in Groningen nooit over het Jodendom of de Shoa spraken deed de Amerikaans Hongaarse David dat wel . Hij heeft me een nacht aan een kruis verhoor onderworpen. Waarom Chris, haten ze ons zo ? Waarom Chris, waarom hebben jullie ons niet geholpen ? Waarom , waarom, waarom. De hele nacht door. Ik kreeg er nachtmerries van, want ik had geen antwoorden, wist niet veel over het onderwerp, wist ook nog niets over het leven van mijn vader en grootvader. In 1993 bezocht ik Auschwitz en mijn gevoelens waren heel erg confuus. Er was angst en ik kwam thuis. Het was zowel bekend terrein als weerzinwekkend. Hoe zat dat ? Jaren lang nachtmerries en pas in 2008 werd het me tijdens mijn gesprekken bij het Sinai instuut duidelijk (Sinai instituut behandeld mensen met een trauma, Joods en niet Joods) . Ik was zelf getraumatiseerd door een jaren lang verblijf in een kinder tehuis, leed aan de zelfde syndromen als kamp overlevers. Maar in het "'kinder kamp" had ik weten te overleven, in de gewone wereld was dat moeilijk, daar gelden heel andere wetten.
Uiteindelijk heb ik de angsten over wonnen (grotendeels dan) en zo werd het mogelijk om in de Synagoge te gaan werken. Waar het me vroeger angst in boezemde(teveel pijnlijk herinneringen werden wakker) voel ik me er nu thuis, meer dan thuis zelfs. Ik hoop dan ook dat ik antwoorden ga vinden die ik 25 jaar geleden David(overl.1995) niet kon geven.