De vijfde en jongste zoon van Gompel Polak en Bloeme van Kolm heette Emanuel. Op het moment van zijn militaire keuring, op 2 juni 1938, was hij marktkoopman. Er was eerst diamantbewerker in het militieregister genoteerd, maar dit is doorgestreept. Hij had toen zes klassen Lager Onderwijs gehad. Bij zijn keuring werd er geconstateerd dat hij kleurenblind was, maar dat belette niet zijn goedkeuring voor het 18e regiment Infanterie. Op 8 juni 1940 mocht hij met groot verlof en dat is de laatste notering rondom zijn diensttijd. Dat groot verlof lijkt een logisch besluit, gegeven de capitulatie van Nederland aan de Duitsers.
Op 2 juli 1941 trouwde Emanuel in Amsterdam met winkelbediende Roza Barber, dochter van Manus Barber en Flora van Velzen uit Amsterdam. Toen Roza geboren werd, was zij het tiende en jongste kind thuis. Vanaf hun huwelijksdag woonden Emanuel en Roza aan de President Brandstraat 18 III hoog, in de buurt van de ouders van Emanuel. Hier woonde Roza in eerste instantie met haar moeder en een broer en zus. De moeder van Roza was op 21 mei 1935 van haar vader gescheiden. Roza’s vader, Manus Barber, overleed twee jaar na de scheiding op 21 Juli 1937 en is op de Joodse Begraafplaats in Diemen begraven. Roza’s moeder overleed bijna vier jaar later, een paar maanden voor het huwelijk van Emanuel en Roza. Het adres aan de President Brandstraat was voor Emanuel zijn laatst bekende woonadres.
Op de archiefkaart van Emanuel staan nog andere beroepen vermeld: kruidenier en koopman in “onderrijwielen” zijn allebei doorgestreept en diamantbewerker is op zijn archiefkaart kennelijk toch zijn laatst bekende beroep. Op 12 april 1937 werd hij voor het eerst toegelaten tot de opleiding van diamantbewerker. Op zijn inschrijvingskaart van de Diamantbewerkersbond is te zien dat hij in 1937 en 1938 bij verschillende leermeesters het vak leerde en dat hij op 19 mei 1941 als leerling lid werd van de bond.
Van Emanuel zijn verschillende oorlogsbronnen gevonden, die gezamenlijk verslag doen van diverse gebeurtenissen en data. Emanuel en Roza hebben op een bepaald moment een formulier toegezonden gekregen van de Duitsgezinde “bedrijfsgroepsleider voor de diamantindustrie”. Daarmee konden ze hun gegevens kenbaar maken om in aanmerking te komen voor vrijstelling van transport, vanwege Emanuels beroep in de diamantindustrie. Ze hebben dit formulier ingevuld, maar konden zoals zovelen niet voorkomen dat ze toch werden opgepakt. Emanuel en Roza werden op 12 februari 1943 naar kamp Vught getransporteerd. Op het formulier van kamp Vught over Emanuel staat dat hij diamanthandelaar was. Emanuel is op 21 maart 1944 vanuit Vught in Westerbork terecht gekomen en twee dagen later op de trein naar Auschwitz gezet. Zijn officiële datum van overlijden is vastgesteld op 2 mei 1945, maar het is niet bekend waar dat precies is geweest. Op zijn archiefkaart in het stadsarchief van Amsterdam is alleen “Duitsland” vermeld. Emanuel is niet in een Gedenkboek van de Oorlogsgravenstichting opgenomen.
Roza heeft dezelfde route afgelegd, alleen op een later moment en met een gelukkiger afloop. Op 3 juni 1944 vertrok het laatste transport vanuit Vught, via Westerbork naar Auschwitz, en daar zat zij bij. Dit laatste transport bevatte de 496 zogenoemde Philips-Joden, die gedurende iets langer dan een jaar in Vught als “kriegswichtige” arbeiders voor Frits Philips een aparte status hadden gekregen. Van deze ploeg medewerkers hebben er 382 de oorlog overleefd.[1] Roza is door het Zweedse Rode Kruis gered en repatrieerde op 28 augustus 1945 vanuit Zweden naar Nederland. Zij is na de oorlog nog twee maal getrouwd geweest en heeft 2 kinderen gehad. Roza is op 16 augustus 2000 in Amsterdam overleden.
[1] Het programma “Andere Tijden” heeft een uitzending gewijd aan de Philips-Joden in kamp Vught, onder de titel “Philips en de gevangenen”, uitgezonden op 8 april 2003.
Gebaseerd op de indexen van het stadsarchief Amsterdam en informatie van de websites wiewaswie.nl, oorlogslevens.nl, de Diamandbewerkersbond, de Arolsen Archives, Delpher.nl en van diverse websites over de Philips-Joden.