Bijzondere ontsnapping naar nieuwe Wereld in 1941
Gevlucht Joods gezin Grajower overleeft Tweede Wereldoorlog door overtocht naar Nieuwe Wereld en keert terug naar Den Haag. Had contact met nazaat in Israël. Winkelvoorraad Lorentzplein 17 Den Haag met zeep is aanknopingspunt, maar geen sluitend bewijs.
Blokkade Rotterdams bombardement, 14 mei 1940, hield Benno Levisson op Curaçao.
Had interview met Maureen Levisson in 2017. Haar vader, Benno Levisson (1916-), bleef in Curacao omdat hij niet terug kon door het bombardement, 14 mei 1940, op Rotterdam. Onze opa Gerard H. Harmes was typograaf, werkte van 1930 tot zijn dood 1941 voor drukkerij Levie Levisson (1878-1948) aan de Hofzichtstraat 5-23 Den Haag. Zijn broer Tobias Levisson (1880-1943) handelde in zeep. Tobias en gezin wilde niet vluchten en is omgebracht in Sobibor.
Op 1 mei 2013 plaatste ik een oproep op de site van de Community Joods Monument. Ik wilde de winkelier van het Lorentzplein achterhalen waarvan mijn vader en oma in september 1942 een 'zaak' met zeep ed. overgenomen hadden, aldus het mondelinge verhaal. Hoewel mijn vader de gehele Tweede Wereldoorlog een dagboek bijhield vermeldde hij geen nummer en naam van die zaak op het Lorentzplein. Toch wilde ik weten wat de achtergrond van deze familie of persoon(en) was en ik ben nu sinds 2011 serieus bezig dit te achterhalen. Zocht systematisch alle adressen van het Lorentzplein na, maar vond geen concrete aanwijzing. De familienaam Levisson ook niet. Gezien de tijd tussen de vlucht van de familie Grajower uit Den Haag in november 1941 en zeepgoederenovername in september 1942 is dit allerminst zeker. De Duitse bezetter heeft waarschijnlijk die partij zeep via een tussenpersoon laten verkopen.
Na intensief zoeken in diverse archieven en internet lukte het van combinaties van mogelijke personen te maken. Het is me gelukt contact te krijgen met de dochter van de eigenaar of beheerder van het Lorentzplein 17. De oudste dochter, Nina Mayer-Grajower, vond ik in Israël zonder een precies adres. Op de gok stuurde ik in februari 2014 een geprinte brief via de post naar Israël en kreeg zowaar antwoord. Er bleek hier een bijzondere ontsnapping te hebben plaats gevonden in 1941 naar het andere deel van de wereld. Na de Tweede Wereldoorlog keerde de familie Grajower terug naar Den Haag. Nina vertelde echter dat haar vader in textiel handelde.
Het ontsnappingsverhaal via Frankrijk vind ik dermate interessant dat ik het op schrift wil stellen. Te meer daar ik wil weten hoe de gedwongen achterlating of verkoop van hun bezit (o.a. zeep) verliep.
Aanvulling 12 september 2024
Verhaal bleek niet sluitend. Had daarna schriftelijk contact met Bram Galael-Grajower, die schreef dat deze Haagse familie in textiel deed. Het interview met Maureen Levisson in 2017 bracht 'n nieuw aanknopingspunt wat betreft het typografisch werk van mijn opa Gerard H. Harmes. Die werkte bij de drukkerij Levie Levisson (1878-1948) aan de Hofzichtstraat 5-23 Den Haag. Maureen vertelde dat haar oom Tobias (1880-1943) in zeep handelde, maar ik vond geen adres Lorentzplein, wel anderen.
Uit mijn vaders, Wim G.M. Harmes (1916-1960) dagboek blijkt dat er contacten waren met de families Lewijt en Winkel. Van de familie Mordechai Winkel-Karolina van Tijn, Falckstraat 225 Den Haag, heb ik één overlevende zoon kunnen ontdekken. Johan Winkel (5 januari 1910-?) keert met vrouw Wilhelmina Lankester (1908-?) met 3 kinderen terug uit New York tussen 1 jan en 30 april 1950. Aankomst Rotterdam, hieronder is vermoedelijk ook Ineke Winkel (5 april 1937-).
Contact gezocht
Graag kom ik in contact met Ineke Winkel of als zij getrouwd is met 'n zeker Kool in 1958 (bron CBG) dan ben ik heel benieuwd!
Ook benieuwd ben ik naar de familie Lewijt, die naar vaders dagboek op '19 October 1941' bezoekt familie Lewijt onze oma, Co Harmes-Hoogwegt aan de Hoefkade 123 Den Haag.
Gerard Harmes,
12 september 2024